W SKRÓCIE

Przyczyną zespołu objawów cushingoidalnych jest nadmierna i przedłużona ekspozycja na wysokie stężenie krążących glikokortykosteroidów, najczęściej wskutek stosowania egzogennych glikokortykosteroidów w dawkach przekraczających fizjologiczne wydzielanie kortyzolu, dlatego najistotniejszy jest wywiad w tym kierunku. Artykuł skupia się na endogennym zespole objawów cushingoidalnych.

Rozpoznanie jest zwykle łatwe w przypadku w pełni rozwiniętej postaci zespołu, ale jeśli obraz kliniczny jest bardziej subtelny i nakłada się na niego cukrzyca typu 2 i otyłość, staje się wyzwaniem. Najpierw trzeba potwierdzić hiperkortyzolemię, potem poszukiwać jej przyczyn.

Epidemiologia i rokowanie

Nie w pełni kontrolowany ostry zespół objawów cushingoidalnych pięciokrotnie zwiększa śmiertelność. Częstość jego występowania oceniana jest na 0,7-2,4 przypadków na milion osób rocznie. Z niedawnych badań wynika, że subtelny fenotyp tego zaburzenia może dotyczyć 2-5% otyłych osób z cukrzycą typu 2, niewyrównanymi zaburzeniami metabolicznymi i nadciśnieniem tętniczym, a odpowiednie leczenie zaburzeń cushingoidalnych poprawia kontrolę metaboliczną. Jeśli te dane się potwierdzą, zasadne mogą być szeroko zakrojone badania przesiewowe, choć trzeba by udowodnić, że leczenie łagodnej i umiarkowanej hiperkortyzolemii przynosi konkretne korzyści.¹

Przyczyny hiperkortyzolemii

Endogenna hiperkortyzolemia, którą można podzielić na ACTH-zależną i ACTH-niezależną, częściej obserwowana jest u kobiet niż u mężczyzn (tab. 1). W większości przypadków odpowiada za nią choroba Cushinga – gruczolak przysadki mózgowej. Najczęstszym źródłem ekotopowego ACTH są raki drobnokomórkowe płuc i rakowiaki oskrzeli. Zespół ektopowego wydzielania ACTH może mieć nagły początek i charakteryzować się silnie wyrażonymi objawami, choć w pewnych przypadkach objawy hiperkortyzolemii może maskować wyniszczenie, wtedy istotna diagnostycznie jest hipokaliemia (patrz niżej). Bardzo podobny do choroby Cushinga obraz kliniczny mogą dawać rakowiaki.²

ACTH-niezależna hiperkortyzolemia jest przeważnie skutkiem jednostronnego guza – w 40% raka nadnerczy, w 60% gruczolaka. Do innych bardzo rzadkich przyczyn należą ACTH-niezależny rozrost makroguzkowy nadnerczy (AIMAH – ACTH-independent macronodular adrenal hyperplasia), pierwotny pigmentowany mikroguzkowy rozrost kory nadnerczy (PPNAD – primary pigmented nodular adrenal disease) i zespół McCune-Albrighta.

W wielu przypadkach w obu nadnerczach pacjentów z AIMAH obserwuje się nietypową ekspresję receptorów, które fizjologicznie tam nie występują, lub nadmierną ekspresją receptorów fizjologicznie występujących w nadnerczach. Jeśli występowanie recepto...