W SKRÓCIE

Placebo to znacznie więcej niż podanie pacjentowi substancji nieaktywnej jako leku kontrolnego w badaniu klinicznym. Odpowiedź na placebo, która ma duże znaczenie nie tylko w leczeniu pacjentów z nadwrażliwością alergiczną (alergią),* ma charakter złożony. Składają się na nią nieswoiste oddziaływanie prowadzonej terapii na stan pacjenta (np. naturalny proces zdrowienia) i rzeczywisty efekt placebo. W tym ostatnim pośredniczą czynniki psychologiczne, zwłaszcza wiara w korzystny wynik leczenia. Czynnikami sprzyjającymi są dobry kontakt z lekarzem i odczuwalna poprawa stanu zdrowia, którą pacjent przypisuje stosowanemu leczeniu. Brak wiary w korzystny wynik leczenia może wpływać niekorzystnie na jego przebieg. Zjawisko to określane jest jako efekt nocebo. Przykładem są niektóre zaburzenia psychogenne. Efekt nocebo jest przedmiotem badań kojarzonych z nową dyscypliną nauki zwaną psychoneuroimmunologią. Wpływ efektów placebo i nocebo na przebieg leczenia ma znaczenie nie tylko w alergologii. Możliwość leczniczego wykorzystania prawdziwego efektu placebo jest wielkim wyzwaniem dla współczesnej medycyny.

* Stosowaną przez autora terminologię alergologiczną zaadaptowano do zaleceń EAACI

Wprowadzenie

Czy leczenie placebo, polegające na podaniu substancji obojętnej (np. tabletki), może korzystnie oddziaływać na stan zdrowia pacjenta? Wszelkie próby racjonalnego wyjaśnienia tego zjawiska wydają się pozbawione logiki. Określenie „placebo” traktowane jest jednak poważnie przez tych, którzy prowadzą badania kliniczne i stosują substancje obojętne farmakologicznie lub terapie pozorowane w ocenie działania badanych leków. W szerszym tego słowa znaczeniu placebo oznacza każde korzystne działanie prowadzonej terapii w sytuacji, w której nie wynika ono ze swoistego charakteru tej terapii, lecz z wiary w jej powodzenie (np. uzdrawianie za pomocą praktyk religijnych lub modlitwy). Używanie określenia „placebo” w odniesieniu do lekarstwa, które zadowala pacjenta, nawiązuje do łacińskiego słowa „podobać się, zadowalać”.

Pierwsze badania kliniczne, których przebieg kontrolowano placebo, przeprowadzono w drugiej połowie XX w. Ich celem było wykazanie skuteczności leków działających swoiście w leczeniu określonych schorzeń. Przed ich wprowadzeniem za pożądanym działaniem leku przemawiała jedynie poprawa stanu zdrowia pacjenta. Rodziło to pewien problem, ponieważ pacjent mógł rzeczywiście poczuć się lepiej pod wpływem podanego leku. Ponadto naturalny proces zdrowienia mógł zmniejszać stopień nasilenia objawów choroby. Dlatego nie sposób było odróżnić leku wywierającego swoisty efekt farmakologiczny lub immunologiczny od leku odziałującego w sposób wyłącznie nieswoisty.