W SKRÓCIE

Homeostaza, czyli stałość środowiska wewnętrznego, to pojęcie, które stanowi jeden z niezmiennych fundamentów współczesnej fizjologii. Zostało wprowadzone do nauki przez francuskiego fizjologa Claude Bernarda (1813-1878). Istotą tego zjawiska jest zdolność żywych organizmów do zachowania prawidłowego funkcjonowania procesów biologicznych mimo zmian zachodzących w środowisku zewnętrznym, co umożliwia im przeżycie. Jest to możliwe dzięki działaniu wielu mechanizmów samoregulujących. Niezmienność środowiska wewnętrznego jest zatem nie tylko czynnikiem zapewniającym prawidłowy przebieg podstawowych procesów życiowych, ale również wynikiem działania procesów regulacyjnych uruchamianych w odpowiedzi na stale zachodzące zmiany w środowisku zewnętrznym. Oznacza to, że w obliczu stale zmieniających się warunków zewnętrznych muszą równocześnie sprawnie funkcjonować mechanizmy regulacyjne, tak aby zapobiec zmianom środowiska wewnętrznego lub w przypadku naruszenia jego stałości szybko ją przywrócić.¹

Mechanizm termoregulacji

Jednym z istotnych elementów decydujących o stałości środowiska wewnętrznego jest mechanizm termoregulacji, który umożliwia utrzymywanie stałej temperatury organizmu mimo jej ciągłych zmian w środowisku zewnętrznym.² Zdolność do utrzymania stałej temperatury jest wynikiem zachowania równowagi pomiędzy wytwarzaniem ciepła przez organizm a jego utratą.^2-4 Ciepło jest wytwarzane w organizmie w wyniku przemian metabolicznych w poszczególnych narządach, a następnie oddawane do środowiska. Na proces wędrówki ciepła, czyli wymiany z otoczeniem składają się dwa elementy: wewnętrzny i zewnętrzny przepływ. Pierwszy proces polega na tym, że ciepło jest przewodzone z jednej strony bezpośrednio przez tkanki, a czynnikiem decydującym o szybkości tego transportu jest różnica temperatur pomiędzy wnętrzem ciała a temperaturą skóry. Drugim, bardziej znaczącym pod względem ilościowym jest transport ciepła zależny od wielkości przepływu krwi przez narządy, w tym przez skórę,^2,4 stąd też wzrost temperatury w bezpośrednim otoczeniu organizmu prowadzi do zmniejszenia gradientu temperatur pomiędzy miejscem jego wytwarzania a skórą, co może prowadzić do gromadzenia się jego w nadmiarze i wzrostu ciepłoty ciała. Również stan czynnościowy układu krążenia warunkujący ilość krwi przepływającej w jednostce czasu przez poszczególne narządy, w tym skórę, jest kolejnym czynnikiem determinującym wewnętrzny przepływ ciepła. Dlatego też poza wzrostem temperatury otoczenia zaburzenia czynności układu krążenia, u których najczęstszą przyczyną jest niewydolność serca będą jedną z najczęstszych przyczyn prowadzących do zaburzeń termoregulacji.