W SKRÓCIE

Toczeń rumieniowaty układowy (TRU) jest chorobą złożoną, charakteryzującą się utratą tolerancji immunologicznej, czego konsekwencją jest produkcja przeciwciał, odkładanie kompleksów immunologicznych w narządach docelowych i wynikające z tego uszkodzenia tkanek. Dziś tylko trzy preparaty są zatwierdzone do leczenia tocznia – hydroksychlorochina, kwas acetylosalicylowy i prednizon. To ograniczone spektrum leków kontrastuje z liczbą trwających bądź planowanych na najbliższe dwa lata badań klinicznych. Nowe środki terapeutyczne dają nadzieję na większą skuteczność leczenia przy mniejszej liczbie działań niepożądanych niż dostępne dziś leki. Dzięki poszerzającej się wiedzy o chorobach towarzyszących toczniowi opracowywane są metody zapobiegania powikłaniom narządowym w przebiegu tej choroby.

Toczeń rumieniowaty układowy jest pleomorficzną autoimmunologiczną chorobą wielonarządową, której etiologia w znacznym stopniu wciąż pozostaje nieznana.^1,2 Leczenie w ciągu ostatnich 30 lat koncentrowało się na nieswoistej supresji układu immunologicznego. W związku ze znacznym pogłębieniem wiedzy na temat podstawowych oddziaływań immunologicznych, a zwłaszcza zaburzeń immunologicznych, nadzieją stały się liczne cząsteczki i szlaki w układzie immunologicznym jako potencjalne cele interwencji terapeutycznej. Te nowe metody, już oceniane albo stanowiące przedmiot nieodległych planowanych badań, ukierunkowane są na reindukcję tolerancji, na nadreaktywne limfocyty B, cytokiny regulatorowe o decydującym znaczeniu i oddziaływania między limfocytem T a komórką prezentującą antygen. Poza tymi nowymi metodami leczenia dotychczasowa podstawowa metoda terapeutyczna, czyli podawanie hydroksychlorochiny, wydaje się hamować odległe powikłania choroby – uszkodzenia narządowe wywołane przez toczeń. Równolegle trwają prace nad stworzeniem doskonalszych narzędzi klinicznych i laboratoryjnych do oceny aktywności choroby i odpowiedzi na leczenie, które posłużą za dodatkowe mierniki skuteczności terapeutycznej.

Jedyną przeszkodą w badaniach nad opracowaniem nowych metod leczenia tocznia jest brak przyjętego powszechnie komparatora lub złotego standardu. Brak wiarygodnych powtarzalnych mierników aktywności choroby, zmienność obrazu chorobowego oraz okresowe nasilanie się i zanikanie objawów są przyczyną trudności w udokumentowaniu skuteczności klinicznej nowych leków. W artykule ograniczymy się do czynników terapeutycznych będących obecnie w fazie intensywnych badań nad ich przydatnością w toczniu. Przyszłe i już badane metody podzielimy na prewencyjne, przywracające tolerancję immunologiczną, skierowane bezpośrednio albo pośrednio przeciw limfocytom B, skierowane przeciw interferonowi α, metody supresji limfocytów T/B i metody zapobiegania chorobom towarzyszącym.