Program edukacyjny: diabetologia

Na całym świecie w alarmującym tempie rośnie liczba osób otyłych. Otyłość związana jest z ryzykiem wielu chorób pogarszających jakość życia pacjentów i wymagających ogromnych nakładów finansowych na leczenie samej otyłości oraz chorob z nią związanych, a także chorob towarzyszących otyłości. Najpoważniejszą konsekwencją otyłości jest cukrzyca i choroba niedokrwienna serca, która stanowi główną przyczynę skrócenia oczekiwanego czasu życia. Zarówno cukrzyca, jak i miażdżyca są związane z insulinoopornością, która jest cechą charakterystyczną otyłości i przyczyną głównych powikłań metabolicznych. Insulinooporność zaś zależy od rozmieszczenia tkanki tłuszczowej i przede wszystkim występuje w tzw. otyłości brzusznej. Otyłość brzuszna jest zaś podstawowym objawem zespołu metabolicznego, stanowiącego nagromadzenie czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca. Prewencja cukrzycy i miażdżycy u osób z zespołem metabolicznym stanowi nowe wyzwanie dla medycyny. Skuteczna prewencja winna polegać na zmianie stylu życia, a więc na leczeniu niefarmakologicznym: diecie i aktywności fizycznej. Dieta dla wielu pacjentów, ale także i dla lekarzy jest pojęciem enigmatycznym. Na czym ma polegać? Czy na ograniczeniu poszczególnych składników dietetycznych, czy też na samym ograniczeniu kaloryczności? Wiele zamieszania do pojęcia leczenia dietetycznego wniosły różne ostatnio propagowane diety: bogato- i ubogowęglowodanowe, diety jednostronne, diety bogatotłuszczowe. W lekarskiej praktyce codziennej często na wspomnienie diety widzimy w oczach pacjentów przerażenie. Boją się, że nie zdołają udźwignąć nałożonych na nich restrykcji. Diety są ogromnie ważne, nie możemy jednak zapominać o jakości życia. Dieta lecznicza nie może się kojarzyć pacjentowi wyłącznie z przykrościami. Artykuł ten jest wart poznania, bo stanowi przegląd kliniczny diet i badań na ich temat. Spośród wielu wybitnych polskich specjalistów zajmujących się żywieniem najlepiej skomentuje go i przybliży omawiane w nim problemy czytelnikom „Medycyny po Dyplomie” prof. dr hab. Barbara Zahorska-Markiewicz.
Program koordynowany przez prof. dr hab. med. Idę Kinalską, Klinika Endokrynologii, Diabetologii i Chorób Wewnętrznych, Białystok

Zespół metaboliczny – dieta niskowęglowodanowa czy niskotłuszczowa?

Michael L. Dansinger, MD

Ernst Schaeffer, MD

Tufts-New England Medical Center, Boston, USA
Low-carbohydrate or Low-fat Diets for the Metabolic Syndrome? Current Diabetes Reports 2006,6:55-63

Adres do korespondencji: Michael L. Dansinger, M.D Tufts-New England Medical Center, Boston Dispensary Suite # 342, 750 Washington Street, Box 216, Boston, MA 02111, USA. E-mail: mdansinger@tufts-nemc.org

W SKRÓCIE

Artykuł jest przeglądem badań klinicznych poświęconych prewencji i dietetycznemu leczeniu zespołu metabolicznego. Próbuje odpowiedzieć zwłaszcza na pytanie, jak dalece zalecane ograniczenia spożycia węglowodanów powinny zależeć od stwierdzanych metabolicznych czynników ryzyka sercowego. Krótkotrwałe badania metaboliczne wskazują na zasadność dopasowywania rodzaju diety do nasilenia zaburzeń metabolicznych, ale z dłuższych obserwacji wynika, że ważniejsze jest samo przestrzeganie zaleceń dietetycznych i utrata masy ciała.

Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego często występują u danego osobnika łącznie. Wiadomo to od 1920 r.,1 ale wciąż próbujemy zgłębić mechanizmy tej zależności, zwłaszcza od czasu odkrycia zjawiska isulinooporności.2 Po wielokrotnych zmianach nazwy, definicji i hipotez dziś zespół czynników ryzyka sercowego nazywany jest zespołem metabolicznym.

Znany też jako zespół insulinooporności,3 zespół X2 albo śmiertelny kwartet,4 zespół metaboliczny stanowi konstelację powiązanych ze sobą zaburzeń metabolicznych, z których każde sprzyja rozwojowi miażdżycy i zdarzeniom sercowo-naczyniowym. W ostatnim czasie opublikowano wiele prac omawiających liczne definicje i problemy z zakresu patofizjologii i epidemiologii oraz aspekty kliniczne i leczenie zespołu metabolicznego.5-15 Wciąż nieznane są przyczyny jego rozwoju, nie zyskało też pełnej akceptacji żadne z hipotetycznych wyjaśnień patomechanizmów. Przeciwnie, wciąż przybywa danych na temat znaczenia i wzajemnych relacji między poszczególnymi zaburzeniami metabolicznymi.

Według definicji National Cholesterol Education Program’s Adult Treatment Panel III z 2001 r. warunkiem rozpoznania zespołu metabolicznego jest spełnienie przynajmniej trzech z pięciu kryteriów: zwiększenie obwodu w pasie (mężczyźni >102 cm, kobiety >88 cm), hipertriglicerydemia (≥150 mg/dl), niskie stężenie HDL (mężczyźni <40 mg/dl, kobiety <50 mg/dl), podwyższone ciśnienie tętnicze (skurczowe ≥130 mmHg, rozkurczowe ≥85 mmHg lub leczenie hipotensyjne); wzrost stężenia glukozy na czczo (≥110 mg/dl lub przyjmowanie leków hipoglikemizujących).16 Word Health Organization,17 European Group for Study of Insulin Resistance18 i American Association of Endocrinology19 stworzyły własne niezależne definicje, które różnią się w kilku istotnych punktach. Choć definicja Adult Treatment Panel III znajduje szerokie zastosowanie w praktyce klinicznej i pracach badawczych, właściwe i możliwe jest opracowanie jednolitej definicji.5

Istnieją różnorodne, choć podobne do siebie patofizjologiczne modele zespołu metabolicznego, które zmieniają się wraz z napływem nowych informacji.5,7,13-15 Wszystkie modele mają na celu ocenę zależności między poszczególnymi zaburzeniami metaboli...

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Proponowane metody leczenia dietą

Znana jest skuteczność ćwiczeń fizycznych i niektórych leków w zwalczaniu czynników ryzyka składających się na zespół metaboliczny.6 Niezmiennie podkreśla się również rolę diety.11,20-31 [...]

Dowody z badań klinicznych: czy stopień ograniczenia spożycia węglowodanów powinien odpowiadać ryzyku zespołu metabolicznego?

Diety niskowęglowodanowe i o umiarkowanej zawartości węglowodanów są stosowane w leczeniu i zapobieganiu zespołowi metabolicznemu. Czy rzeczywiście stanowią najlepszy wybór? Jak już wspomniano, różne współzawodniczące [...]

Podsumowanie

Zróżnicowane czynniki ryzyka w zespole metabolicznym wymagają różnych metod leczenia dietetycznego. Badania kliniczne porównujące kilka rodzajów diety wskazują, że stosowanie diety o niskiej [...]

Do góry