Sympozjum: immunologia kliniczna
Terapia biologiczna: leki modyfikowane
Sarah Johnston, MRCP, MRCPath
Consultant in Immunology and HIV Medicine, Department of Immunology and Immunogenetics, Southmead Hospital, Westbury-on-Trym, Bristol
Designer drugs: the biologic therapies Clinical Medicine 2006;6:337-43
W SKRÓCIE
Rozwój technologii hybrydyzacji komórek i wytwarzania przeciwciał monoklonalnych w latach 70. XX wieku znacznie przyśpieszył prace nad nowymi lekami – przeciwciałami monoklonalnymi i białkami fuzyjnymi. Zbiegło się to w czasie z poszerzeniem wiedzy o immunologicznych czynnikach patogenezy wielu chorób. Znajomość procesów molekularnych umożliwia ukierunkowanie leczenia. Przykładem jest czynnik martwicy nowotworu α (TNF-α) – główna cytokina biorąca udział w patogenezie reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS) i choroby Leśniowskiego-Crohna. Wykorzystanie wiedzy o patogenezie chorób oraz możliwości wytwarzania swoistych preparatów pozwala na zastosowanie precyzyjnego leczenia. Uzupełnienie nowymi lekami konwencjonalnych metod leczenia, a zwłaszcza zastosowanie ich odpowiednio wcześnie, modyfikuje przebieg choroby i pozwala zmniejszyć działania niepożądane dotychczas stosowanych leków.
Przedmiotem zainteresowania tej pracy przeglądowej jest budowa, właściwości i zastosowanie nowych leków. Część z nich ma ugruntowaną pozycję, inne dopiero zaczynają ją sobie zdobywać w wielu dziedzinach medycyny klinicznej.
Budowa i właściwości leków biologicznych
Zadaniem układu odpornościowego jest ochrona organizmu gospodarza przed zakażeniem i bezpośrednia odpowiedź na wiele różnych antygenów. Jedną z najważniejszych cech mechanizmów odporności nabytej jest ich swoistość. Pobudzone limfocyty B różnicują się w zdolne do wytwarzania przeciwciał plazmocyty, a każdy klon limfocytów B wytwarza przeciwciała wiążące się wybiórczo tylko z jednym antygenem (przeciwciała monoklonalne).
Przeciwciała zbudowane są z czterech łańcuchów polipeptydowych: dwóch identycznych łańcuchów ciężkich i dwóch lekkich. Każdy z nich zawiera część zmienną i część stałą (ryc. 1). O swoistości przeciwciała decyduje sekwencja aminokwasów regionów hiperzmiennych, które znajdują się w położonych najbardziej obwodowo domenach części zmiennych. Zróżnicowanie sekwencji aminokwasów w tych miejscach umożliwia wytwarzanie ogromnej różnorodności przeciwciał. Domeny części stałej znajdujące się we fragmencie Fc określają właściwości przeciwciała, natomiast budowa łańcucha ciężkiego decyduje o jego klasie (np. immunoglobuliny (Ig) G, IgM). Przeciwciała mają zdolność do aktywacji układu dopełniacza, usuwania antygenów przez tworzenie kompleksów immunologicznych, indukcji cytotoksyczności komórkowej zależnej od przeciwciał. Cytotoksyczność komórkowa zależna od przeciwciał to skuteczny mechanizm eliminacji komórek, które opłaszczone przeciwciałami ulegają lizie.
Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:
Zastosowanie w określonych dziedzinach medycyny klinicznej
Leki biologiczne skierowane przeciw różnym cząsteczkom coraz częściej stosuje się w praktyce. Szczegółowe informacje na temat leków biologicznych zarejestrowanych przez US Food [...]
Choroby zapalne jelit
Skutecznym preparatem w leczeniu umiarkowanej i ciężkiej czynnej postaci choroby Leśniowskiego-Crohna okazał się infliksymab (monoklonalne przeciwciało anty-TNF-α). Preparat zarejestrowano do leczenia chorych nieodpowiadających [...]
Reumatoidalne zapalenie stawów
Skuteczną, bezpieczną, a zarazem dobrze tolerowaną metodą leczenia przewlekłego czynnego RZS jest skojarzenie etanerceptu lub infliksymabu z metotreksatem.6,7 Im wcześniej rozpocznie się terapię, [...]
Choroby dermatologiczne
Etanercept i infliksimab zarejestrowano do leczenia przewlekłej łuszczycy plackowatej, co potwierdza główną rolę TNF-α w patogenezie tej choroby. W terapii łuszczycy stosuje się również dwa [...]
Inne ogólnoustrojowe choroby autoimmunologiczne
Czynnik martwicy nowotworów α odgrywa istotną rolę w patogenezie zapalenia naczyń związanego z występowaniem przeciwciał przeciw cytoplazmie granulocytów obojętnochłonnych (ANCA), dlatego podjęto badania nad [...]
Przeszczepienia narządowe
W 1986 r. muromonab-CD3 – mysie przeciwciało monoklonalne skierowane przeciw glikoproteinie CD3 obecnej na powierzchni limfocytów T, zarejestrowano (w Polsce niedostępne) do leczenia [...]
Nowotwory złośliwe
Pierwszym preparatem dopuszczonym w 1997 r. do leczenia chłoniaków nieziarniczych z komórek B był rytuksymab. Inne leki stosowane w leczeniu nowotworów złośliwych B-komórkowych to ibrytumomab [...]
Układ krążenia
Abciksimab, fragment Fab monoklonalnego przeciwciała chimerycznego przeciw glikoproteinowemu receptorowi płytkowemu IIb/IIIa, o 35% zmniejsza liczbę ostrych powikłań niedokrwiennych podczas zabiegów przezskórnej rewaskularyzacji [...]
Choroby zakaźne
Jedynym przeciwciałem monoklonalnym zarejestrowanym w profilaktyce chorób zakaźnych jest paliwizumab – humanizowane przeciwciało monoklonalne przeciw białku F syncytialnego wirusa oddechowego (RSV). Lek jest [...]
Choroby alergiczne
Leczenie przeciwciałem monoklonalnym anty-IgE 317 chorych z umiarkowaną i ciężką astmą atopową (alergiczną) przynosi wymierne korzyści. U większości chorych pozwalało na redukcję dawki lub [...]
Leki biologiczne: uwagi i środki ostrożności
Terapia biologiczna wymaga przestrzegania określonych środków ostrożności (tab. 3 i 4). Kwalifikując chorych do leczenia preparatem biologicznym, należy zapoznać się z charakterystyką danego [...]
Podsumowanie
Rozwój terapii biologicznych jest skutkiem poszerzenia wiedzy na temat patogenezy i mechanizmów immunologicznych oraz postępów farmakoterapii. Zaletą tych leków jest wybiórczość. W miarę [...]
