W SKRÓCIE

Po przeczytaniu tego artykułu czytelnik powinien znać:

• przebieg nieprawidłowej naprawy tkanek we włóknieniu płuc

• rolę procesów fibroproliferacyjnych i stanu zapalnego w rozwoju włóknienia płuc

• mechanizm działania najważniejszych leków stosowanych w terapii samoistnego śródmiąższowego włóknienia płuc

Wstęp

Włóknienie jest końcowym etapem wielu patologicznych procesów zachodzących w obrębie płuc. Ich istotą jest uszkodzenie tkanek, a następnie nieprawidłowe gojenie, prowadzące do powstania nieodwracalnych zmian włóknistych, a więc utrwalonych zaburzeń w strukturze i czynności płuc. Najczęstszymi przyczynami nieodwracalnego zniszczenia miąższu płuc są zapalne choroby śródmiąższowe, choroby autoimmunologiczne z zajęciem układu oddechowego, a także uszkadzające działanie patogenów, wziewnych substancji drażniących, promieniowania czy też leków (tab. 1).¹

Pomimo wieloletnich intensywnych badań wiedza na temat mechanizmów odpowiedzialnych za kształtowanie się nieprawidłowej odpowiedzi na czynniki uszkadzające jest niepełna, co w dużym stopniu znajduje odzwierciedlenie w braku skutecznych metod terapeutycznych. W ostatnich latach nastąpiło znaczne przewartościowanie poglądów na patomechanizm włóknienia płuc, a w szczególności jego postaci idiopatycznej – samoistnego śródmiąższowego włóknienia płuc (IPF, idiopathic pulmonary fibrosis). Inaczej postrzega się rolę procesu zapalnego, zmieniło się też spojrzenie na rolę poszczególnych komórek, szczególnie nabłonka oddechowego. Równocześnie podkreśla się, że sekwencja zdarzeń doprowadzających do powstania tkanki włóknistej jest w podstawowym schemacie podobna, niezależnie od jednostki chorobowej czy też czynnika sprawczego zapoczątkowującego proces włóknienia.

Prawidłowa naprawa tkanek („gojenie się rany”)

Prawidłowo przebiegająca reakcja naprawy miąższu płucnego po zadziałaniu czynnika uszkadzającego rozpoczyna się od napływu leukocytów do miejsca zadziałania szkodliwego bodźca (faza komórkowa). Najpierw następuje reakcja zapalna, po czym rozpoczyna się proces gojenia: na bazie fibrynowego skrzepu tworzy się ziarnina, pojawiają się nowe naczynia krwionośne (angiogeneza) i macierz zewnątrzkomórkowa jako pochodna proliferacji i aktywacji fibroblastów.² W miarę postępu gojenia dochodzi do odtworzenia nabłonka oddechowego (na bazie pneumocytów typu II) i prawidłowej struktury uprzednio zniszczonego miąższu, z zachowaniem fizjologicznych relacji pomiędzy wszystkimi elementami strukturalnymi płuc. Odbudowa miąższu płucnego po zadziałaniu czynnika uszkadzającego jest więc bardzo podobna do procesów obserwowanych w innych narządach. Włóknienie płuc może być zatem postrzegane w pewnym uproszczeniu jako następstwo nieprawidłowego przebiegu procesów naprawczych, gojenia się z wytworzeniem blizny, bez odtworzenia prawidłowej architektury układu oddechowego. Na patomechanizm włóknienia płuc składają się: przewlekająca się faza komórkowa, nadmierna angiogeneza i fibroproliferacja, zwiększona aktywność białek macierzy zewnątrzkomórkowej i nieefektywna odnowa nabłonka oddechowego (ryc. 1).