1. Czym jest ciśnienie tętnicze i kiedy możemy rozpoznać nadciśnienie?

Ciśnienie tętnicze to siła nacisku wywierana przez płynącą krew na ścianę naczyń tętniczych. Bijące serce z każdym uderzeniem wyrzuca z siebie określoną porcję krwi, która zaopatruje wszystkie narządy naszego ciała w tlen i substancje odżywcze, a następnie wraca do serca układem naczyń żylnych. Wielkość wywieranego przez krew ciśnienia na naczynia jest zmienna. Waha się w zależności od wartości zmierzonej w czasie skurczu serca (ciśnienie skurczowe) lub rozkurczu (ciśnienie rozkurczowe). W praktyce podajemy właśnie te dwie skrajne wartości ciśnienia. O nadciśnieniu tętniczym (NT) mówimy, jeśli średnia wartość (obliczona na podstawie co najmniej dwóch pomiarów podczas dwóch osobnych wizyt) wynosi >140 mmHg w przypadku ciśnienia skurczowego i/lub >90 mmHg w przypadku ciśnienia rozkurczowego.

2. Dlaczego powstaje nadciśnienie tętnicze?

Przyczyny nadciśnienia tętniczego dzielą się na pierwotne (samoistne) oraz wtórne (objawowe). W ponad 90% przypadków charakter nadciśnienia jest pierwotny, czyli nie można określić jego dokładnej przyczyny. Nadciśnienie pierwotne jest wynikiem współoddziaływania między sobą kilku czynników, w tym takich, na których występowanie nie mamy wpływu (np. rasa, płeć, uwarunkowania genetyczne, obciążenia rodzinne). W ok. 10% przypadków NT ma charakter wtórny, czyli jego obecność jest związana z toczącym się procesem chorobowym w obrębie któregoś z narządów lub dużych naczyń tętniczych. Często dotyczy narządów wydzielających do krwi hormony, czyli związki regulujące procesy fizjologiczne zachodzące w organizmie człowieka. Narządy te zwane są gruczołami dokrewnymi; należą do nich m.in. tarczyca, nadnercza, przysadka mózgowa oraz przytarczyce. Eliminacja wtórnej przyczyny nadciśnienia tętniczego pozwala na jego trwałą normalizację.

3. Jak objawia się nadciśnienie tętnicze i kiedy jest niebezpieczne?

Osoby chorujące na pierwotne nadciśnienie tętnicze zazwyczaj nie odczuwają żadnych objawów. Bardzo często dowiadują się o chorobie przypadkowo podczas pracowniczych badań okresowych, wizyty u lekarza rodzinnego lub okulisty. W sytuacji nagłego wzrostu ciśnienia tętniczego może dojść do pulsujących bólów głowy, zaburzeń widzenia, szumu w uszach, bólu w klatce piersiowej, nudności i wymiotów, a także krwawienia z nosa. Nadciśnienie jest niebezpieczne, gdy rozwijają się wywołane nim powikłania narządowe. Im dłużej utrzymuje się ono bez odpowiedniego leczenia, tym większe jest ryzyko wystąpienia zmian i powikłań – udaru mózgu, dysfunkcji nerek, przerostu lewej komory serca, rozwoju miażdżycy, a tym samym zwiększenia ryzyka zawału mięśnia sercowego. We wtórnym NT jego wartości mogą być bardzo wysokie oraz oporne na leczenie farmakologiczne, co może gwałtownie przyspieszać powstawanie powikłań.

4. Jak i kiedy mierzyć ciśnienie?

Obecnie duża dostępność elektronicznych aparatów do mierzenia ciśnienia tętniczego ułatwia pacjentowi samodzielne przeprowadzanie pomiarów. Należy jednak pamiętać o tym, że trzeba ich dokonywać po odpowiednim odpoczynku (co najmniej 10 min w pozycji siedzącej), z dala od hałasu, nie rozmawiając w trakcie, aparatem z optymalnie dobranym mankietem (tak, by nie był zbyt ciasny lub luźny), unikając stresu oraz picia kawy czy alkoholu, a także palenia tytoniu. Warto zwrócić uwagę, by ręka, na której wykonujemy pomiar, miała podparty łokieć i przedramię. Ze względu na miejsce i warunki najbardziej odpowiednie wydają się badania domowe wykonywane bezpośrednio przez pacjenta. Chory powinien zapisywać wartości ciśnienia w dzienniczku. Umożliwia to lekarzowi dobór odpowiedniego leczenia farmakologicznego (w sytuacji rozpoznania nadciśnienia) oraz pory jego stosowania. W celu potwierdzenia rozpoznania nadciśnienia lub po zmianie farmakoterapii zaleca się pomiary przez kilka dni trzy razy dziennie. Należy także pamiętać, że w gabinecie lekarskim często wartości ciśnienia tętniczego mogą być zawyżone z powodu tzw. efektu białego fartucha, czyli pobudzenia emocjonalnego towarzyszącego wizycie lekarskiej.

5. Dieta w nadciśnieniu?

Ważną rolę w redukcji wartości ciśnienia tętniczego odgrywa postępowanie niefarmakologiczne, dlatego należy pamiętać o bardzo ważnym elemencie modyfikacji stylu życia, jakim jest odpowiednia dieta. Jej zastosowanie zmniejsza masę ciała, a to najskuteczniejszy sposób redukcji nadciśnienia. Powinna ona obejmować posiłki z niewielką zawartością tłuszczów zwierzęcych i cholesterolu, dużą ilość warzyw i owoców zawierających wodę (kapusta, pomidory, ogórki), zwiększoną ilość produktów zawierających błonnik oraz nienasycone kwasy tłuszczowe (ryby, oliwa z oliwek). Trzeba ograniczyć spożywanie soli kuchennej – nie więcej niż 5 g (jedna łyżeczka) dziennie. Pamiętajmy, że zawarta jest ona we wszystkich konsumowanych przez nas produktach gotowych. Ważne, by całkowicie wyeliminować z diety słodycze i alkohol. Warto zaplanować częste posiłki w małych porcjach i zakończyć ich spożywanie przed godziną 19.00.