1. Czym jest zapalenie spojówek i jakie są jego objawy?

Spojówka należy do narządów ochronnych oka. To przezroczysta błona, która pokrywa od wewnątrz powieki i przechodzi na przednią powierzchnię gałki ocznej. Spojówka kończy się na granicy z przezroczystą rogówką.

W zależności od przyczyny zapalenia pacjenci podają takie objawy, jak: zaczerwienienie oka, łzawienie, pieczenie, swędzenie, obecność różnego rodzaju wydzieliny, uczucie ciała obcego pod powiekami. Spojówki mogą być obrzęknięte, zdarzają się podspojówkowe wylewy krwi, w niektórych przypadkach na spojówkach powstają błony. Czasami obserwuje się także objawy ogólne: powiększenie węzłów chłonnych przed małżowiną uszną, zapalenie gardła, ucha czy katar i kaszel w przebiegu alergii bądź infekcji dróg oddechowych.

Jakie są rodzaje zapaleń spojówek?

W przypadku zapalenia bakteryjnego oko jest mocno zaczerwienione, występuje ropna bądź śluzowo-ropna wydzielina oraz takie objawy, jak pieczenie i uczucie piasku pod powiekami. Choroba zwykle dotyczy obojga oczu, chociaż jedno oko może zostać zajęte 1-2 dni później.

Pacjenci z bakteryjnym zapaleniem spojówek skarżą się, że po przebudzeniu mają sklejone powieki, często do tego stopnia, że trudno je otworzyć. Bardzo obfita ropna wydzielina z obrzękiem i bolesnością powiek oraz znacznym powiększeniem przyusznych węzłów chłonnych może sugerować groźne zapalenie rzeżączkowe, które – jeśli nie będzie leczone – może być przyczyną poważnych powikłań. W takiej sytuacji należy niezwłocznie zgłosić się do okulisty.

Infekcje wirusowe spojówek przebiegają z zaczerwienieniem oka, łzawieniem, uczuciem dyskomfortu, często ze światłowstrętem, ale bez wydzieliny ropnej. W niektórych przypadkach mogą wystąpić wylewy krwi pod spojówkę. Szczególnym przypadkiem wirusowego zapalenia spojówek jest infekcja mięczakiem zakaźnym, obserwowana głównie u małych dzieci bądź u chorych z obniżoną odpornością. Charakteryzuje się obecnością małych guzków z zagłębieniem w centrum, zlokalizowanych głównie na powiekach, rzadziej na spojówce.

Dużą grupę pacjentów z zapaleniem spojówek stanowią osoby z zapaleniem alergicznym. U tych chorych typowo występuje świąd, często także obrzęk powiek, intensywne łzawienie i zaczerwienienie. W zapaleniu przewlekłym obserwuje się również śluzową wydzielinę. Najczęstszą postacią alergicznego zapalenia spojówek jest zapalenie sezonowe, dotyczące nawet 15-20% populacji, występujące zwykle wiosną i latem, w okresie pylenia drzew i traw. Pacjenci uczuleni na roztocze cierpią na całoroczne zapalenie spojówek z nasileniem objawów w czasie jesieni.

Atopowe zapalenie spojówek dotyczy pacjentów z atopowym zapaleniem skóry i jest rzadką, stosunkowo niebezpieczną postacią zapalenia spojówek i rogówki, której towarzyszą nasilone zmiany skóry powiek. Do chorób spojówki o etiologii podobnej do zapaleń alergicznych zalicza się także olbrzymiokomórkowe zapalenie spojówek. Rozwija się ono u użytkowników soczewek kontaktowych oraz u pacjentów narażonych na mechaniczne podrażnianie spojówki, np. przez protezy oczne czy szwy pooperacyjne.

Wielu chorych zgłaszających się do okulisty cierpi na zespół suchego oka, którego przyczyną jest nieprawidłowy skład łez bądź upośledzenie ich wytwarzania. Brak odpowiedniego zabezpieczenia i nawilżenia oka przez tzw. film łzowy powoduje zwiększone tarcie powierzchni oka o wewnętrzne powierzchnie powiek.

2. Kiedy zgłosić się do okulisty?

Zapalenie spojówek jest chorobą, którą nierzadko z powodzeniem leczy lekarz rodzinny. Dotyczy to szczególnie zapalenia ropnego, bakteryjnego. Są jednak pewne objawy, które bezwzględnie powinny skłonić do wizyty u specjalisty chorób oczu. Należą do nich:

• pogorszenie widzenia
• ból oka
• ból głowy, zwłaszcza po stronie zaczerwienionego oka
• nasilony światłowstręt
• zmiana kształtu źrenicy
• brak reakcji źrenicy na światło czy przymglenie rogówki oka (przednia część oka staje się „matowa”).

Lekarze rodzinni szczególną uwagę powinni zwrócić na pacjentów z zapaleniem bez wydzieliny ropnej, jednostronnym zapaleniem oraz na chorych noszących szkła kontaktowe lub podających w wywiadzie uraz oka.¹¹ Również w przypadku, gdy leczenie zaproponowane przez lekarza rodzinnego jest nieskuteczne, objawy utrzymują się bądź nasilają po 1-2 dniach, należy niezwłocznie zgłosić się do okulisty. Trzeba też zachować czujność, jeśli dni lub tygodnie utrzymuje się zaczerwienienie tylko jednego oka, bez wydzieliny ropnej i łzawienia, ponieważ może to być nie zapalenie spojówek, tylko objaw innej choroby oka, jak guz oka albo oczodołu.

3. Leczenie

Większość zapaleń spojówek, w tym bakteryjnych, ustępuje samoistnie i nie wymaga leczenia, a jedynie obserwacji.^6,4,11 Obrzęk powiek oraz świąd można zmniejszyć, stosując chłodne okłady. Pomocne bywa również stosowanie kropli nawilżających bez konserwantów, dostępnych w aptekach bez recepty. Krople z antybiotykiem do podawania w bakteryjnym zapaleniu spojówek w części przypadków nie są konieczne, jednak skracają czas występowania objawów.³ O podaniu antybiotyku, glikokortykosteroidu bądź leków przeciwalergicznych decyduje lekarz. Należy pamiętać, że krople zawierające glikokortykosteroidy powinny być przepisywane jedynie przez okulistę po uprzednim dokładnym zbadaniu oczu. U pacjentów z alergicznym zapaleniem spojówek stosuje się krople przeciwalergiczne, a często także leki doustne łagodzące objawy alergii. Chorzy ci powinni w miarę możliwości unikać kontaktu z alergenem.

Przed podaniem jakichkolwiek kropli trzeba delikatnie usunąć zalegającą w worku spojówkowym wydzielinę oraz oczyścić powieki. Przed zakraplaniem i po zakraplaniu leków konieczne jest umycie rąk. Chorzy noszący soczewki kontaktowe powinni na czas leczenia bezwzględnie z nich zrezygnować.