Pacjent leczony za pomocą radioterapii wymaga specjalistycznej opieki. Często występują u niego choroby współistniejące, które nasilają działania niepożądane radioterapii. W związku z tym ważna jest znajomość tych działań, które wpływają na zdrowe tkanki. Ich maksymalna ochrona jest możliwa nie tylko poprzez zastosowanie nowoczesnych technik radioterapii, lecz także przez właściwe informowanie pacjenta o potencjalnych powikłaniach i szkolenie go z zakresu ich niwelowania. Niewłaściwa pielęgnacja, dieta i tryb życia w trakcie radioterapii i po niej mogą prowadzić do ciężkich następstw.

Wprowadzenie

Radioterapia to jedna z podstawowych metod leczenia onkologicznego. Może być stosowana samodzielnie, niemniej z uwagi na większą skuteczność częściej jest kojarzona z leczeniem operacyjnym, chemioterapią, immunoterapią, hormonoterapią i terapiami celowanymi. Radioterapię dzielimy na teleradioterapię i brachyterapię. W napromienianiu można wykorzystywać wiązki fotonów, elektronów lub protonów uzyskiwanych w aparatach do teleradioterapii (akceleratory, cyklotron) albo izotopy promieniotwórcze umieszczone w guzie nowotworowym (brachyterapia).

Opieka nad pacjentem w trakcie leczenia napromienianiem i po jego zakończeniu jest ściśle związana z obszarem poddanym radioterapii. Na jej kształt wpływają:

• rodzaj radioterapii (brachyterapia czy teleradioterapia)
• jednoczesne stosowanie innych metod terapii onkologicznej
• choroby współistniejące
• wiek pacjenta
• stan kliniczny pacjenta.

Działanie promieniowania jonizującego na komórki uszkadza najbardziej wrażliwe struktury, głównie DNA. Wyróżnia się działanie bezpośrednie i pośrednie promieniowania jonizującego. Efekt bezpośredni, czyli efekt tarczy, odpowiada za 25% uszkodzeń komórkowych. Polega on na uszkodzeniu najbardziej wrażliwych struktur poprzez absorpcję fotonu lub promieniowania cząsteczkowego i wytworzenie wolnego elektronu uszkadzającego struktury komórkowe. Efekt pośredni odpowiada zaś za 75% uszkodzeń komórkowych. W wyniku hydrolizy wody pod wpływem promieniowania dochodzi do tworzenia się wolnych rodników oddziałujących na DNA komórki. Ocena wrażliwości komórek na promieniowanie jonizujące została zdefiniowana w 1906 roku przez Bergoniégo i Tribondeau. Według ich reguły wrażliwość komórek na promieniowanie jonizujące jest wprost proporcjonalna do ich aktywności mitotycznej i odwrotnie proporcjonalna do ich stopnia zróżnicowania. Najbardziej podatne na efekt letalny są komórki o krótkim cyklu mitotycznym (macierzyste). Komórki przejściowe w mniejszym stopniu reagują na efekt letalny promieniowania. Nowotwory są wrażliwe na promieniowanie jonizujące w podobnym stopniu jak tkanki, z których się wywodzą. Nowotworami najszybciej reagującymi na promieniowanie jonizujące, niewymagającymi stosowania wysokich dawek promieniowania, są: białaczki, chłoniaki złośliwe, nasieniaki. Z kolei najmniej wrażliwe na leczenie promieniowaniem jonizującym są: czerniak złośliwy, mięsaki, rak prostaty, rak tarczycy.