Nefrologia

Zespół nieadekwatnego wydzielania hormonu antydiuretycznego

dr n. med. Beata Czerwieńska

dr n. med. Magdalena Bartmańska

Katedra i Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Adres do korespondencji:

dr n. med. Beata Czerwieńska

Katedra i Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych,

Śląski Uniwersytet Medyczny

ul. Francuska 20, 40-027 Katowice

  • SIADH powstaje głównie w przebiegu chorób nowotworowych, układu oddechowego, ośrodkowego układu nerwowego, w wyniku stosowania niektórych leków i defektów genetycznych prowadzących do wzrostu wrażliwości nerek na wazopresynę
  • U pacjentów z hiponatremią i normowolemią w pierwszej kolejności należy oznaczyć molalność osocza. Istotna jest też molalność moczu oraz wydalanie sodu z moczem
  • Objawowa hiponatremia w SIADH ma zwykle charakter przewlekły, dlatego celem terapeutycznym jest powolne zwiększanie natremii (o ok. 0,5 mmol/l/h), a jej dobowy wzrost nie powinien przekraczać 8-12 mmol/l. Zbyt szybka korekta przewlekłej hiponatremii może skutkować centralną mielinolizą mostu

Zespół nieadekwatnego wydzielania hormonu antydiuretycznego (SIADH – syndrome of inappropriate secretion of antidiuretic hormone) jest zaburzeniem, w którym dochodzi do rozwoju euwolemicznej hiponatremii z towarzyszącą hipomolalnością osocza i hipermolalnością moczu1. Dzieje się tak na skutek uwalniania hormonu antydiuretycznego (ADH – antidiuretic hormone) mimo braku działania odpowiednich czynników stymulujących jego syntezę i sekrecję, takich jak hipotonia, hipowolemia czy wzrost molalności osocza. Po raz pierwszy zespół nieadekwatnego wydzielania wazopresyny został opisany w 1957 r. Wtedy to William Schwartz i Frederic Bartter przedstawili przypadek dwóch pacjentów z guzem płuca, u których stwierdzono hiponatremię będącą następstwem niezdolności nerek do oszczędzenia sodu2. Schwartz i Bartter opracowali klasyczne kryteria rozpoznania SIADH, które pozostają aktualne. Dla upamiętnienia autorów SIADH nosi również nazwę zespołu Schwartza-Barttera. Nieadekwatny nadmiar ADH u pacjentów z SIADH jest efektem uwalniania tego hormonu z przysadki mózgowej lub wydzielania ektopowego. U części chorych rozwój SIADH jest następstwem nieprawidłowego wpływu hormonu antydiuretycznego na receptory nerkowe lub też skutkiem konstytutywnej aktywacji receptora V2 dla wazopresyny. U tych pacjentów stężenie ADH w surowicy może być prawidłowe lub obniżone. W takich przypadkach uzasadnione może być używanie terminu „zespół niewłaściwej antydiurezy” (SIAD – syndrome of inappropriate antidiuresis) zamiast „zespół nieadekwatnego wydzielania hormonu antydiuretycznego”. SIADH stanowi kliniczną oraz biochemiczną manifestację wielu chorób, w tym szczególnie nowotworów, schorzeń pulmonologicznych i neurologicznych, oraz stosowania niektórych leków. Niezależnie od przyczyny SIADH objawy kliniczne są zawsze następstwem zaburzeń neurologicznych powstających na skutek hiponatremii. Znaczenie zespołu nieadekwatnego wydzielania hormonu antydiuretycznego jest bardzo istotne, a ustalenie jego przyczyny ma kluczowe znaczenie w dalszym postępowaniu terapeutycznym.

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Regulacja wydzielania wazopresyny w warunkach fizjologii

W warunkach fizjologicznych hormon antydiuretyczny, nazywany także wazopresyną argininową (AVP – arginine vasopressin) lub adiuretyną, odgrywa istotną rolę w regulacji równowagi wodno-elektrolitowej. Hormon [...]

Patofizjologia

W zespole nieadekwatnego wydzielania hormonu antydiuretycznego obniżenie molalności osocza nie hamuje w adekwatny sposób wydzielania ADH. Upośledzone jest wydalanie wolnej wody przez nerki, [...]

Typy SIADH

Biorąc pod uwagę wzorzec wydzielania wazopresyny, wyróżnia się cztery typy SIADH:

Mechanizm powstawania SIADH

Zespół nieadekwatnego wydzielania ADH powstaje w wyniku:

Przyczyny

SIADH powstaje głównie w przebiegu chorób nowotworowych, układu oddechowego, ośrodkowego układu nerwowego, a także na skutek stosowania niektórych leków oraz w wyniku defektów genetycznych [...]

Objawy kliniczne

Zmniejszone stężenie sodu w surowicy jest bardzo częstym zaburzeniem elektrolitowym stwierdzanym w badaniach rutynowych w populacji ogólnej (ok. 1%) i u chorych pozostających pod opieką szpitalną [...]

Rozpoznanie i różnicowanie

Bezwzględnym warunkiem prawidłowego przeprowadzenia diagnostyki SIADH jest niewystępowanie u chorego cech hipo- i hiperwolemii. Zatem zanim rozpocznie się badania diagnostyczne w kierunku SIADH, należy [...]

Leczenie

Leczenie przyczynowe SIADH z racji częstego charakteru wtórnego nie zawsze jest możliwe, przy czym leczenie wyjściowego schorzenia pozostaje podstawową formą terapii. W przypadku [...]

Rokowanie

Najistotniejszą kwestią w ocenie rokowania u chorych z SIADH jest szybkie rozpoznanie choroby podstawowej i rozpoczęcie leczenia celowanego. U pacjentów z jatrogennym SIADH wywołanym lekami zazwyczaj [...]

Podsumowanie

Hiponatremia jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej. Główną przyczyną hiponatremii jest zespół nieadekwatnego wydzielania hormonu antydiuretycznego. Do rozwoju zaburzeń obserwowanych [...]

Do góry