Definicja i rozpowszechnienie zespołu majaczeniowego

International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems (ICD-10) definiuje majaczenie jako zespół o różnorodnej etiologii charakteryzujący się równolegle występującymi zaburzeniami świadomości i uwagi, spostrzegania, myślenia, pamięci, aktywności psychoruchowej, emocji i rytmu sen–czuwanie. Wyróżnia w kategorii „majaczenie niewywołane alkoholem i innymi substancjami psychoaktywnymi” następujące opcje diagnostyczne:

• F05.0 Majaczenie bez otępienia
• F05.1 Majaczenie nałożone na otępienie
• F05.8 Inne typy majaczenia
• F05.9 Majaczenie nieokreślone.

Każdy zespół majaczeniowy, niezależnie od etiologii, jest ostrą psychozą z zaburzeniami świadomości stanowiącą istotne zagrożenie dla życia i zdrowia pacjenta oraz świadczy o znaczącym zaburzeniu homeostazy ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Majaczenie nie jest chorobą psychiczną, lecz zespołem objawów o różnych przyczynach, które doprowadzają do podobnego obrazu klinicznego uzależnionego od głębokości zaburzeń świadomości i funkcji poznawczych. Szacuje się, że odsetek śmiertelności podczas pobytu w szpitalu wśród pacjentów w podeszłym wieku, u których wystąpiło majaczenie, wynosi od 6% do 18%. Śmiertelność w ciągu roku związana z przebytym majaczeniem wynosi 35-40%¹. Majaczenie jest zjawiskiem częstym w praktyce klinicznej. Rozwija się u 10-30% pacjentów hospitalizowanych z przyczyn somatycznych. Szczególnie często występuje u pacjentów przebywających na oddziałach intensywnej opieki kardiologicznej (po kardiotomii nawet do 88%), po operacyjnym leczeniu złamań stawu biodrowego (40-50%), a także u pacjentów terminalnie chorych (80%)^1,2.

Dokładne przyczyny zespołów majaczeniowych nie zostały jak dotąd w pełni poznane. Wiadomo, że z pewnością istotną rolę odgrywają tu nie tylko zaburzenia przekaźnictwa cholinergicznego, lecz także globalne zaburzenie w zakresie różnych rodzajów neurotransmisji. Poza tym rozważane są inne koncepcje etiopatogenetyczne. Maldonado² zaproponował kilka odrębnych uzupełniających się hipotez:

• Starzenie neuronalne – zwiększona z wiekiem podatność na fizyczny stres i choroby (ryzyko majaczenia wzrasta z wiekiem)
• Hipoteza neurozapalna – majaczenie jako mózgowa manifestacja ogólnoustrojowego stanu chorobowego, który przekroczył barierę krew–mózg. Obwodowy proces zapalny aktywuje komórki parenchymy w OUN i ekspresję mediatorów reakcji zapalnej. Środki znieczulające mogą zwiększać przepuszczalność bariery krew–mózg (ryzyko związane z wiekiem)
• Stres oksydacyjny – majaczenie jako kliniczna ekspresja defektu metabolicznego mózgu prowadząca do charakterystycznych zaburzeń poznawczych (nieprawidłowa synteza neurotransmiterów, produkcja wolnych rodników, nieefektywna eliminacja produktów neurotoksycznych)
• Hipoteza neuroendokrynna (glikokortykosteroidy) – dysregulacja osi podwzgórze–przysadka–nadnercza, przewlekła aktywacja receptorów. Majaczenie jako fizjologiczna reakcja na ostry lub przewlekły stres mediowana przez nieprawidłowo zwiększony poziom glikokortykosteroidów
• Dysregulacja rytmu okołodobowego – zaburzenia fizjologicznej architektury snu. Deprywacja snu jako czynnik sprzyjający rozwojowi majaczenia.