Żywienie pozajelitowe, nazywane również parenteralnym (PN – parenteral nutrition), to leczenie polegające na podawaniu makro- i mikroskładników odżywczych bezpośrednio do krwi pacjenta przez żyły obwodowe lub centralne. Ma ono na celu pokrycie zapotrzebowania organizmu na składniki odżywcze w sytuacji, gdy odżywianie drogą doustną lub dojelitową jest niewystarczające bądź niemożliwe. Jest uważane za czwarty milowy krok w rozwoju chirurgii po wprowadzeniu zasad aseptyki, znieczulenia ogólnego i antybiotykoterapii¹. Wśród najczęstszych wskazań do włączenia żywienia pozajelitowego wymienia się: rozległe zabiegi jelitowe (zwłaszcza takie, po których spodziewany okres do wznowienia żywienia dojelitowego przekracza 7 dni), zespół krótkiego jelita (mniej niż 100 cm prawidłowo funkcjonującego jelita cienkiego), niedokrwienie jelita, popromienne stany zapalne i zwężenia jelit, niemożliwą do leczenia operacyjnego mechaniczną niedrożność jelit, przetoki jelitowo-skórne, trudne do opanowania wymioty i biegunkę, a także utrzymującą się nietolerancję lub przeciwwskazania do żywienia dojelitowego (np. uraz w obrębie głowy, szyi, przełyku, żołądka lub jelit czy długotrwały stan nieprzytomności)^1,2. Niewydolność jelit może być też spowodowana wadami wrodzonymi, na przykład zarośnięciem jelit.

Początkowo w leczeniu żywieniowym podawano mieszaniny wody, elektrolitów, glukozy i aminokwasów. Pierwsze doniesienia o zastosowaniu klinicznym preparatów zawierających tłuszcze pochodzą z 1961 r., gdy Schuberth i Wretlind opracowali emulsję tłuszczową uzyskaną z oleju sojowego z użyciem fosfolipidów żółtka jaja³. W następnych latach nastąpił dynamiczny rozwój technologii żywienia parenteralnego – opracowano m.in. optymalne dostępy naczyniowe, gotowe preparaty odżywcze oraz oprzyrządowanie niezbędne do prowadzenia leczenia żywieniowego (np. pompy żywieniowe, produkty do wytwarzania worków żywieniowych). Jedno­cześnie nabywane z czasem coraz bogatsze doświadczenia pokazały, że ten sposób odżywiania ma też negatywne skutki. Wśród powikłań bezpośrednio związanych z żywieniem pozajelitowym zaczęto wymieniać np. spowodowane podawaniem roztworów o wysokiej osmolarności uszkodzenie śródbłonka naczyń, które prowadziło do zakrzepowego zapalenia żył. W związku z tym w przypadku przewidywanego długotrwałego żywienia pozajelitowego lub wysokiej kaloryczności i osmolarności roztworu preferuje się dostępy przez żyły centralne¹. W konsekwencji pacjent zostaje jednak narażony między innymi na powikłania septyczne i zakrzepowe związane z obecnością dostępu centralnego, jatrogenną odmę, krwiak opłucnej czy uszkodzenie nerwów splotu szyjnego¹. Należy także pamiętać, że podawane dożylnie glukoza, tłuszcze i aminokwasy stwarzają optymalne środowisko i pożywkę dla zakażeń bakteryjnych i/lub grzybiczych.