Tanatologia sądowo-lekarska jest to dział medycyny sądowej zajmujący się badaniem zjawisk prowadzących do śmierci i zachodzących w jej wyniku w organizmie. Podstawowym celem stwierdzania zgonu jest jego urzędowe potwierdzenie, co powoduje wielorakie skutki społeczne i prawne. Stwierdzanie zgonu ma też cel kryminalny i statystyczny. Obecnie obowiązujące archaiczne przepisy dotyczące stwierdzania zgonu są niedoskonałe, zmiany wchodzące w życie 22 czerwca 2023 r. nie poprawią istotnie sytuacji, natomiast projektowane nowe przepisy zawierają sporo dobrych rozwiązań, które mają potencjał istotnego jej polepszenia.

Tanatologia

W mitologii greckiej Tanatos był uosobieniem śmierci, pomniejszą postacią, którą często wspominano, ale która sama rzadko się pojawiała. Hezjod w swoim poemacie „Teogonia” (napisanym około 725 r. p.n.e.) zapisał, że Tanatos został zrodzony samodzielnie przez boginię Nyks, uosobienie nocy, która jako pierwsza powstała z Chaosu, czyli mitologicznego stanu pustki poprzedzającego stworzenie wszechświata. W Polsce Tanatos kojarzy się głównie z obrazami Jacka Malczewskiego, na których pojawia się wielokrotnie pod postacią młodej kobiety (ryc. 1-3). Tanatos dał też nazwę jednemu z działów medycyny sądowej wyodrębnianemu w naszych krajowych podręcznikach¹.

Jako takie pojęcie tanatologii (thanatology) jest stosowane na świecie dla określenia badań śmierci i umierania w różnych ujęciach, np. historycznym, filozoficznym, psychologicznym, socjologicznym czy nawet teologicznym². W Polsce funkcjonuje dodatkowo pojęcie tanatologii sądowo-lekarskiej jako działu medycyny sądowej związanego z badaniem faktów dotyczących śmierci, czyli zjawisk prowadzących do niej i zachodzących w jej wyniku w organizmie^3,4. W krajach zachodnich takiej dziedziny wiedzy nie wyodrębnia się, a jej tematyka wchodzi w krąg zainteresowań patologii sądowej (forensic pathology).

Statystyka

Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) w Polsce w latach 2000-2019 umierało rocznie średnio około 380 000 osób. W pandemicznych latach 2020-2022 ta średnia wzrosła do około 485 000 rocznie, czyli o mniej więcej 27%. W latach 2000-2022 zgony w domu stanowiły 37,4% wszystkich zgonów. Gdyby wszystkie te zgony w domu były stwierdzane przez lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej (POZ), oznaczałoby to, że każdy z nich robiłby to rzadziej niż raz na trzy tygodnie^I.