Kwas acetylosalicylowy (ASA – acetylsalicylic acid) jest od lat powszechnie wykorzystywanym lekiem przeciwpłytkowym w kardiologii, neurologii i chirurgii naczyniowej. W obecnych standardach postępowania zajmuje on istotne miejsce w prewencji wtórnej choroby niedokrwiennej serca. Zastosowanie ASA w prewencji pierwotnej pozostaje jednak kontrowersyjne. Poniżej autorzy dokonują przeglądu do­stępnej literatury naukowej poświęconej zastosowaniu ASA w prewencji pierwotnej zdarzeń sercowo-naczyniowych (tab. 1).

Mechanizm działania

Kwas acetylosalicylowy jest niesteroidowym lekiem przeciwzapalnym hamującym enzym cyklooksygenazę (COX – cyclooxygenase). Istnieją dwie izoformy COX: COX1 występująca m.in. w płytkach krwi i biorąca udział w przemianie kwasu arachidonowego do prostaglandyny E2 i I2 oraz tromboksanu, a także COX2, która uczestniczy w powstawaniu prostaglandyn o działaniu prozapalnym oraz przeciwzakrzepowym. Warto zauważyć, że hamowanie przez ASA COX1 jest znacznie silniejsze niż hamowanie COX2¹¹. Zastosowanie dawki ≥75 mg/24 h pozwala nieodwracalnie zablokować proces syntezy tromboksanu, tym samym powodując działanie antyagregacyjne. Przewlekłe stosowanie ASA w dawce >100 mg/24 h wiąże się ze znacznym wzrostem ryzyka działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego oraz ze zwiększeniem ryzyka krwawienia wewnątrzczaszkowego, w związku z czym nie jest zalecane¹².

Przegląd badań klinicznych – od historii do teraźniejszości

Jednym z pierwszych badań poświęconych ASA w profilaktyce pierwotnej chorób sercowo-naczyniowych było badanie The British Male Doctors (BMD). Przeprowadzono je z randomizacją, podwójnie zaślepioną próbą wśród 5139 brytyjskich lekarzy płci męskiej. W grupie 3429 uczestników włączono ASA w dawce 500 mg/24 h, natomiast u 1710 zastosowano placebo. Okres obserwacji wynosił 6 lat. Spośród osób przydzielonych do przyjmowania ASA przez 5 lat lek przyjmowało jedynie 70% uczestników. W badaniu nie wykazano wpływu ASA na redukcję ryzyka wystąpienia zawału mięśnia ser­cowego (zarówno zakończonego, jak i niezakończonego zgonem). W grupie przyjmującej ASA odnotowano istotną statystycznie mniejszą liczbę przemijających ataków niedokrwiennych mózgu (p <0,05). W grupie ASA wystąpiło o 6% mniej zgonów z przyczyn naczyniowych (148/3429 vs 79/1710) oraz 15% mniej zgonów z przyczyn pozanaczyniowych (122/3429 vs 72/1710)¹.