Endokrynologia

Autoimmunologiczny zespół wielogruczołowy typu 2 – co o nim wiemy?

dr n. med. Ewa Obel

lek. Małgorzata Drozd

prof. dr hab. n. med. Beata Matyjaszek-Matuszek

Klinika Endokrynologii, Diabetologii i Chorób Metabolicznych, Uniwersytet Medyczny w Lublinie

Adres do korespondencji:

dr n. med. Ewa Obel

Klinika Endokrynologii, Diabetologii i Chorób Metabolicznych,

Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 4

ul. Jaczewskiego 8, 20-954 Lublin

e-mail: obel.ewa@umlub.pl

  • Nazewnictwo i klasyfikacja chorób autoimmunologicznych
  • Objawy kliniczne i wyniki badań wskazujące na występowanie endokrynopatii wchodzących w skład autoimmunologicznego zespołu wielogruczołowego typu 2
  • Postępowanie terapeutyczne obejmujące farmakoterapię, badania przesiewowe i obserwację

Autoimmunologiczne zespoły wielogruczołowe (APS – autoimmune polyglandular syndromes) charakteryzują się współwystępowaniem przynajmniej dwóch endokrynopatii o etiologii autoimmunizacyjnej. Obraz kliniczny APS typu 2, postaci znamiennej dla wieku dorosłego, tworzą najczęściej autoimmunizacyjna choroba tarczycy, cukrzyca typu 1 i choroba Addisona. Mogą im towarzyszyć inne choroby autoimmunizacyjne niezwiązane z układem wewnątrzwydzielniczym. Istotne jest wczesne rozpoznanie składowych zespołu, najlepiej w okresie bezobjawowym, by uniknąć zagrażających życiu stanów, takich jak kwasica ketonowa czy przełom nadnerczowy. Z tego powodu pacjenci z grup ryzyka wymagają bacznej obserwacji i badań przesiewowych.

Definicja

Autoimmunologiczny zespół wielogruczołowy typu 2 rozpoznaje się, gdy występują co najmniej 2 z 3 następujących schorzeń:

  • pierwotna niewydolność nadnerczy (choroba Addisona)
  • autoimmunizacyjna choroba tarczycy (choroba Hashimoto lub choroba Gravesa-Basedowa)
  • cukrzyca typu 11.

Klasyfikacja i zarys historyczny

Doniesienia na temat współwystępowania różnych endokrynopatii sięgają 1886 r., kiedy Oegle opisał możliwe powiązanie między chorobą Addisona a cukrzycą typu 1. Niestety analiza objęła przypadki niewydolności nadnerczy o etiologii gruźliczej, a nie autoimmunizacyjnej. W kolejnych latach stopniowo ukazywały się opisy podobnych przypadków. Dopiero w 1926 r. Martin Benno Schmidt, niemiecki patolog, jako pierwszy przedstawił współwystępowanie choroby Addisona i limfocytarnego zapalenia tarczycy u dwóch swoich pacjentów. Od tamtej pory połączenie tych endokrynopatii nazywano zespołem Schmidta. W 1964 r. Carpenter opisał występowanie cukrzycy typu 1 u 20% pacjentów z zespołem Schmidta i od tego czasu współistnienie tych 3 endokrynopatii często określano jako zespół Carpentera2.

W 1980 roku Neufeld i Blizzard opublikowali klasyfikację współwystępowania chorób autoimmunizacyjnych różnych gruczołów wydzielania wewnętrznego. Wskazano w niej 4 główne typy kliniczne:

  • typ 1 (APS1), czyli tzw. dziecięcy, którego typowa triada to przewlekła drożdżyca skóry i błon śluzowych, niedoczynność przytarczyc i choroba Addisona (2 obecne z 3 głównych)
  • typ 2 (APS2), ujawniający się w późniejszym wieku – choroba Addisona (zazwyczaj obecna) i choroby autoimmunizacyjne tarczycy i/lub cukrzyca typu 1 (zespół Schmidta lub Carpentera)
  • typ 3 (APS3) – autoimmunizacyjne choroby tarczycy związane z innymi chorobami autoimmunizacyjnymi układu dokrewnego lub innych układów (z wyłączeniem choroby Addisona i/lub niedoczynności przytarczyc)
    • podtyp APS-3a – autoimmunizacyjna choroba tarczycy współwystępująca z cukrzycą typu 1
    • podtyp APS-3b – autoimmunizacyjna choroba tarczycy współwystępująca z zanikowym zapaleniem żołądka i niedokrwistością Addisona-Biermera
    • podtyp APS-3c – autoimmunizacyjna choroba tarczycy współwystępująca z bielactwem, łysieniem plackowatym lub miastenią gravis
  • typ 4 (APS4) – połączenie 2 lub więcej chorób autoimmunizacyjnych swoistych narządowo, nieuwzględnionych w poprzednich grupach1,3.

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Epidemiologia

Zespół Schmidta jest uważany za wierzchołek góry lodowej heterogennej grupy APS typu 2. Zespół Schmidta czy Carpentera jest bardzo rzadką chorobą [...]

Etiologia i patogeneza

Pod względem genetycznym APS2 jest chorobą wielogenową, dziedziczoną autosomalnie dominująco z niepełną penetracją. APS2 występuje rodzinnie – prawie 50% pacjentów ma krewnych [...]

Poliendokrynopatie związane z immunoterapią nowotworów

W ostatnich latach, w związku z narastającą popularnością leków onkologicznych z grupy inhibitorów punktów kontrolnych (ICI – immune checkpoint inhibitor), czyli przeciwciał anty-CTLA4 (ipilimumab), anty-PD1 [...]

Objawy kliniczne

Najczęstszymi endokrynopatiami wchodzącymi w skład APS2 są: autoimmunizacyjna choroba tarczycy (70-75%), cukrzyca typu 1 (50-60%) i choroba Addisona (40%)6,7. Mogą im towarzyszyć liczne [...]

Diagnostyka

Potwierdzenie niedoczynności tarczycy/nadczynności tarczycy wymaga wykonania badań hormonalnych oceniających czynność tarczycy – oznaczenia stężenia TSH we krwi, a w przypadku gdy wynik będzie [...]

Leczenie

Leczenie poszczególnych chorób w APS2 zależy przede wszystkim od poziomu zachowanej funkcji gruczołów i w przypadku niedoczynności polega na substytucji hormonów. Nie odbiega od [...]

Obserwacja i badania przesiewowe

U pacjentów ze zdiagnozowanym APS2 zgodnie z definicją lub z rozpoznaną niedoczynnością jednego gruczołu wydzielania wewnętrznego albo jedną chorobą autoimmunizacyjną charakterystyczną dla APS2 powinno [...]

Podsumowanie

Autoimmunologiczny zespół wielogruczołowy typu 2 jest schorzeniem rzadkim, charakteryzuje się współwystępowaniem przynajmniej dwóch endokrynopatii o etiologii autoimmunizacyjnej, są to najczęściej choroba Addisona, [...]
Do góry