Celem artykułu jest zapoznanie czytelnika z możliwościami farmakoterapii uzależnień. Leczenie farmakologiczne można stosować na różnych etapach terapii – a zatem w celu: łagodzenia objawów odstawiennych, podtrzymywania abstynencji i zapobiegania nawrotom oraz w formie leczenia substytucyjnego. Ponadto farmakoterapia jest wykorzystywana do leczenia powikłań związanych z używaniem substancji, takich jak intoksykacja (ostre lub przewlekłe zatrucie), zespoły abstynencyjne złożone, zaburzenia depresyjne lub psychotyczne wywołane przez używanie środków psychoaktywnych bądź zaburzenia organiczne i deficyty neurologiczne. Złotym standardem pozostaje nadal łączenie farmakoterapii z psychoterapią.

Pierwsze próby terapii uzależnień za pomocą środków farmakologicznych podejmowano już w XIX w. Wówczas w leczeniu uzależnienia od opiatów stosowano rozcieńczone roztwory opium lub morfiny, a do terapii nikotynizmu używano lobeliny (wyciąg z liści tytoniu indiańskiego). Absurdalne wydaje się dziś podawanie kokainy w leczeniu morfinizmu (co było propagowane przez Zygmunta Freuda) lub morfiny w leczeniu alkoholizmu. Uzasadnieniem tej ostatniej metody było twierdzenie, że jest ona dużo tańsza, bezpieczniejsza dla pacjenta i powoduje mniej zaburzeń zachowania. Równie kontrowersyjne okazały się pierwsze próby leczenia awersyjnego, w ramach których uzależnionym proponowano strychninę, siarkę, rtęć, a nawet arszenik.

Terapia substytucyjna

Jest to forma leczenia wykorzystująca substancję o właściwościach podobnych do właściwości i działania narkotyku, który spowodował uzależnienie. Narkotyk zastępuje się agonistą w celu osiągnięcia przez pacjenta bardziej kontrolowanej formy uzależnienia. Zasada tego leczenia polega na wywoływaniu ciągłej stymulacji receptorów opioidowych przez substytut, co w konsekwencji zapobiega występowaniu objawów zespołu abstynencyjnego, redukuje głód psychiczny opiatów, a także minimalizuje zdrowotne i społeczne skutki uzależnienia. Głównym celem terapii substytucyjnej jest (oczywiście oprócz redukcji zgonów z przedawkowania oraz zachowań ryzykownych i przestępczych) ograniczenie rozprzestrzeniania się zakażeń ludzkim wirusem niedoboru odporności (HIV – human immunodeficiency virus), a także wirusem zapalenia wątroby typu B i C (HBV – hepatitis B virus; HCV – hepatitis C virus) oraz innych przenoszonych drogą krwiopochodną. Uzyskana w ten sposób stabilizacja stanu fizycznego i psychicznego pacjenta korzystnie wpływa na jego reintegrację społeczną.