Półpasiec (herpes zoster) jest wywoływany reaktywacją wirusa ospy wietrznej (VZV – varicella zoster virus), który po początkowej infekcji pozostaje w fazie latentnej w czuciowych zwojach grzbietowych korzeniowych i zwojach nerwów czaszkowych. Pierwotna infekcja ma zwykle miejsce w dzieciństwie i przebiega pod postacią ospy wietrznej z charakterystycznymi uogólnionymi zmianami skórnymi. Półpasiec jest chorobą neurologiczną i skórną, która może się pojawić w każdym wieku. Wzrost zapadalności zwiększa się po 50 r.ż. ze względu na naturalny proces starzenia się układu immunologicznego, a szczególnie inwolucję grasicy. Półpasiec może się pojawić wcześniej, po 18 r.ż., gdy mechanizmy immunologiczne są osłabiane z powodu choroby immunologicznej lub wygenerowana wcześniej odporność jest wyzerowana po leczeniu onkologicznym albo po przygotowaniu do przeszczepienia szpiku. Wirus może się ujawnić w związku z osłabieniem mechanizmów immunologicznych towarzyszących procesowi starzenia się i jednocześnie w przebiegu choroby nowotworowej z upośledzeniem odporności komórkowej, może towarzyszyć zakażeniu HIV (AIDS) lub w czasie terapii immunosupresyjnych, wówczas skumulowanie czynników ryzyka ujawnia ogromny potencjał wirusa w czasie jego reaktywacji.

Rozpoznanie

Typowe objawy to zlokalizowane jednostronne wykwity pod postacią zgrupowanych pęcherzyków, ograniczonych do jednego dermatomu. Początkowo pojawiające się plamki/grudki/pęcherzyki (na rumieniowym podłożu) ewoluują w tworzące się strupki. Zmianom skórnym towarzyszą zaburzenia czucia (np. parestezje) i świąd, które mogą wyprzedzać pojawienie się wykwitów o wiele dni. Często prowadzi to do trudności diagnostycznych na początkowych etapach choroby i do nakierowania diagnostyki na inne rozpoznania z towarzyszącym bólem (w zależności od lokalizacji). Opisywane nieprzyjemne doznania czuciowe są określane jako pulsujące, kłujące, palące. U części chorych może wystąpić lokalna limfadenopatia. U pacjentów przyjmujących antykoagulanty, leki przeciwpłytkowe lub długotrwale leczonych glikokortykosteroidami mogą się rozwinąć zmiany krwotoczne. Lokalizacja reaktywacji wirusa jest losowa i nie do przewidzenia. W przebiegu półpaśca najczęściej zajęte są dermatomy w odcinku piersiowym (55%), następnie region nerwu trójdzielnego (20%), odcinek lędźwiowy (13%), szyjny (11%) i krzyżowy (2%). Stan kliniczny i ryzyko powikłań to wypadkowa wydolności układu immunologicznego i wirulencji wirusa, a także lokalizacji.