Choroby czynnościowe przewodu pokarmowego to duża grupa zaburzeń osi jelitowo-mózgowej o podłożu nieorganicznym. Ich rozpoznanie opiera się na kryteriach klinicznych (kryteria rzymskie IV)¹. Wykazano, że nie zwiększają one ryzyka chorób nowotworowych przewodu pokarmowego². Ze względu na duże rozpowszechnienie w populacji choroby czynnościowe przewodu pokarmowego stanowią istotne zagadnienie dla klinicystów. Zespół jelita drażliwego (IBS – irritable bowel syndrome) dotyczy około 10% populacji, dyspepsja od 10% do 30% populacji. Oba schorzenia wymagają uważnego różnicowania z chorobami o podłożu organicznym, co wiąże się z odmiennym postępowaniem w dalszej opiece nad pacjentem. Właściwy dobór badań laboratoryjnych i odpowiedniego momentu wykonania badań endoskopowych daje możliwość ukierunkowania ścieżki diagnostycznej w sposób minimalizujący popełnienie pomyłek. Istotne jest również, aby nie stracić czujności w przypadku pacjenta z rozpoznaną chorobą czynnościową, ponieważ nie wyklucza ona pojawienia się w przyszłości choroby o podobnym obrazie klinicznym, mającej charakter organiczny, mimo braku bezpośredniego związku patogenetycznego obu schorzeń. Pacjenci z chorobami czynnościowymi to najczęściej osoby młode. Pomimo wieku przy obecności wskazań wymagają tak samo jak reszta populacji przeprowadzenia badań przesiewowych w kierunku raka jelita grubego lub w kierunku nieswoistych chorób zapalnych jelit. Przemawia za tym dodatkowo fakt, że zapadalność na wspomniane jednostki chorobowe wzrasta.

W artykule opisano najczęściej spotykane sytuacje, a mianowicie postępowanie z pacjentem z postacią biegunkową IBS oraz z dyspepsją.

IBS z biegunką – diagnostyka różnicowa

Na etapie wywiadu każdy pacjent z dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego powinien być zapytany o objawy alarmowe (tab. 1), do których należą: utrata masy ciała, obecność krwi w stolcu lub smoliste stolce, bóle brzucha w nocy, występowanie raka jelita grubego lub chorób zapalnych jelit w rodzinie. Ponadto niewyjaśniona zmiana dotychczasowego rytmu wypróżnień wymaga zwiększonej uwagi. W badaniu przedmiotowym takie odchylenia jak nieprawidłowy opór w jamie brzusznej bądź wyczuwalny per rectum guz nakazują dalszą pilną diagnostykę. We wstępnych badaniach laboratoryjnych należy zweryfikować obecność niedokrwistości, zwłaszcza mikrocytarnej.