Cyfrowe zmęczenie wzroku
Cyfrowe zmęczenie wzroku to zespół objawów ocznych i pozazmysłowych wynikających z długotrwałego korzystania z urządzeń cyfrowych, takich jak komputery, smartfony, tablety bądź telewizory.
Obecnie główną przyczyną suchego oka nazywanego zaburzeniami powierzchni oka w przebiegu cyfrowego zmęczenia wzroku jest nieadekwatne mruganie. Zmniejsza się zarówno liczba mrugnięć, jak i ich jakość. Mrugnięcia są niekompletne, co indukuje odparowywanie filmu łzowego oraz zaburzenia homeostazy, zmiana osmolarności na powierzchni oka inicjuje tym samym lub zaostrza procesy prozapalne.
Kluczowym elementem patomechanizmu zaburzeń powierzchni oka w przebiegu DES jest odparowywanie łez. Prawidłowe pełne mrugnięcia zapewniają odbudowę filmu łzowego, połączenie frakcji mucynowo-wodnej filmu łzowego z jego frakcją lipidową oraz nabłonkiem rogówki. Mrugnięcia rozprowadzają łzy po powierzchni oka. Prawidłowa liczba mrugnięć to 12/min, czyli nawet 15 000 mrugnięć dziennie. Stabilność filmu łzowego, a tym samym stabilność naszego widzenia i dobrostan na powierzchni oka zależą od liczby pełnych mrugnięć. Czytanie zmniejsza liczbę mrugnięć. Czytanie z urządzeń cyfrowych, szczególnie tych z małym ekranem ustawionym w bliskiej bliży pod nieprawidłowym kątem spojrzenia, istotnie redukuje ilość optymalnych, kompletnych mrugnięć. Prawidłowo przy każdym pełnowartościowym mrugnięciu następuje rozprowadzenie filmu łzowego, co zapewnia odpowiednie nawilżenie. W sytuacji długotrwałej i intensywnej pracy przed ekranem cyfrowym częstotliwość mrugnięć znacząco spada, prowadząc do wysychania powierzchni oka i objawów suchego oka w przebiegu cyfrowego zmęczenia oczu.
Definicja
Cyfrowe zmęczenie wzroku to zespół objawów związanych z przeciążeniem narządu wzroku na skutek długotrwałej ekspozycji na ekrany urządzeń cyfrowych. Objawy pojawiają się zazwyczaj po minimum 2 godzinach ciągłej pracy z ekranem i mają początkowo charakter przemijający, choć mogą się nasilać i kumulować w przypadku braku przerw lub odpowiednich warunków.
Kryteria rozpoznania
Nie istnieje jedno uniwersalne kryterium diagnostyczne, ale rozpoznanie opiera się na ocenie objawów, czasie ekspozycji na ekran oraz wykluczeniu innych chorób oczu.
Najczęściej stosowane kryteria obejmują:
- objawy oczne i wzrokowe
- pieczenie oczu
- uczucie suchości lub paradoksalnie łzawienie (płaczące suche oko)
- czerwone oko (przekrwienie powierzchowne spojówkowe)
- niewyraźne, niestabilne widzenie (szczególnie do bliży)
- zaburzenia widzenia obuocznego
- zaburzenia akomodacji (zmiana mocy optycznej zależnie od odległości)
- bóle oczu, dyskomfort, astenopia
- objawy ogólne (pozaoczne)
- bóle głowy, ból karku i barków
- trudności z koncentracją
- uczucie zmęczenia
- czas ekspozycji
- objawy pojawiają się lub nasilają po ≥2 godzinach ciągłej pracy z ekranem dziennie
- związek czasowy z używaniem urządzeń cyfrowych
- w początkowym etapie objawy ustępują lub zmniejszają się po zaprzestaniu korzystania z ekranów. Dysfunkcja gruczołów Meiboma może przebiegać bezobjawowo nawet 10 lat, u dzieci w wieku 3-18 lat atrofię gruczołów Meiboma w stopniu pierwszym stwierdzono w 42% przypadków, w większości była ona bezobjawowa
- wykluczenie innych przyczyn
- np. niedokorygowanie/brak korekcji, nieleczenie istniejących zaburzeń widzenia obuocznego, inne choroby powierzchni oka (suche oko pogarsza objawy cyfrowego zmęczenia wzroku, cyfrowe zmęczenie wzroku może zarówno wywołać objawy suchego oka, jak i je zaostrzyć), schorzenia neurologiczne.
Tabela 1. Wyniki badania z 2025 roku reprezentatywnej ogólnopolskiej próby obejmującej 1172 osoby w wieku ≥18 lat
W tabeli 1 przedstawiono wyniki badania przeprowadzonego w 2025 roku na reprezentatywnej ogólnopolskiej próbie, która objęła 1172 osoby w wieku ≥18 lat.
Zalecenia
W przeciwdziałaniu cyfrowemu zmęczeniu wzroku istotne są takie działania, jak:
- mruganie – podczas pracy przy monitorze liczba mrugnięć znacząco spada (z 15 do 5-7 razy na minutę), dlatego ważne jest, by utrzymywać ją na odpowiednim poziomie; mruganie jest ważne w procesie rozprowadzania filmu łzowego na rogówce, który istotnie wpływa na ostrość wzroku i stabilność widzenia
- reedukacja mrugania – czyli działania prowadzące do przywrócenia prawidłowego wzorca mrugania; ćwiczenia polegają na sekwencji działań (zamknięcie oczu na 3 sekundy, ściśnięcie powiek na 3 sekundy i otwarcie oczu na 3 sekundy) powtarzanej 5 razy z rzędu kilka razy dziennie
- stosowanie nowoczesnych terapii suchego oka (IPL, LLLT) zgodnie z wytycznymi DEWS III
- stosowanie reguły 20/20/20 – co 20 minut należy patrzeć na przedmiot oddalony o 20 stóp (6 metrów) przez 20 sekund
- dbanie o higienę brzegów powiek – polega ona na regularnym oczyszczaniu i pielęgnacji powiek, by przeciwdziałać podrażnieniom, stanom zapalnym i gromadzeniu się wydzieliny w gruczołach Meiboma; składają się na nią trzy kroki: ogrzewanie, dzięki któremu wydzielina w gruczołach Meiboma rozrzedza się, co uławia jej wydostawanie się na zewnątrz; mocne mruganie usuwające wydzielinę; oczyszczenie powiek, np. chusteczkami nawilżającymi
- stosowanie pełnej korekcji wzroku
- dbanie o właściwą odległość pracy wzrokowej (40-75 cm od ekranu), odpowiednią postawę i kąt spojrzenia; ekran powinien być czysty, ponadto należy dostosować jego kontrast i jasność
- praca najlepiej w pomieszczeniach dobrze doświetlonych naturalnym światłem; w razie konieczności należy stosować światło sztuczne, ale optymalnie o parametrach zbliżonych do naturalnego.