dr n. med. i n. o zdr. Anna Adamska

prof. dr hab. n. med. Dorota Zozulińska-Ziółkiewicz

Według World Health Organization (WHO) do 2030 roku 1 na 6 osób na świecie będzie w wieku ≥60 lat. Ponadto szacuje się, że do 2050 roku światowa populacja osób w tym przedziale wiekowym podwoi się (2,1 mld), natomiast liczba osób w wieku 80 lat lub starszych potroi się (426 mln)¹. Aktualnie częstość cukrzycy sięga aż 25-30% osób powyżej 65 roku życia, dlatego w praktyce lekarskiej można napotkać nowe trudności związane ze starzeniem się społeczeństwa².

Pacjenci z nowym rozpoznaniem cukrzycy typu 1 w podeszłym wieku

Tradycyjnie cukrzyca typu 1 (T1DM – type 1 diabetes mellitus) jest postrzegana jako choroba występująca u dzieci i młodych dorosłych. Rośnie jednak liczba osób w wieku ≥60 lat, u których rozpoznaje się tę chorobę.

Nie ma złotego standardu odróżniania cukrzycy typu 1 od typu 2 (T2DM – type 2 diabetes mellitus) u osób w wieku 60 lat i starszych. W wytycznych dotyczących różnicowania T1DM z T2DM u osób starszych wymienia się oznaczenia we krwi stężenia peptydu C i autoprzeciwciał. Dodatnie miano przeciwciała przeciw dekarboksylazie kwasu glutaminowego najczęściej jest stwierdzane u dorosłych z T1DM. W związku z tym światowe dane dotyczące epidemiologii T1DM są częściowo niedoszacowane i wynikają z błędnej klasyfikacji cukrzycy. Przy rosnącej populacji osób starszych z T1DM potrzebne są nowe markery genetyczne i immunologiczne, które pomogą w ustaleniu typologii cukrzycy.

Autorzy kilku badań donoszą o drugim szczycie częstości występowania cukrzycy typu 1 u osób starszych o wielkości podobnej do dzieci. W latach 1990-2020 wykazano wzrost zachorowalności według wieku i częstości występowania T1DM w analizie danych ze 195 krajów. Badano również śmiertelność oraz lata życia skorygowane o niepełnosprawność i odnotowano spadek wskaźników³. Trend wzrostowy występowania cukrzycy typu 1 dotyczy głównie krajów o wysokich dochodach. W Europie i Stanach Zjednoczonych stwierdzono roczny wzrost zachorowalności o 2,7-4%⁴.

Krajem o najwyższej częstości występowania cukrzycy typu 1 na świecie pozostaje Finlandia. Przy użyciu kilku rejestrów administracyjnych stworzono tam bazę danych Diabetes in Finland (FinDM), której celem jest objęcie wszystkich osób z cukrzycą w Finlandii od 1964 roku (dane opracowane do 2017 roku). Na podstawie zebranych w bazie informacji wykazano poprawę przeżycia osób z cukrzycą typu 1. W 2017 roku pozostała średnia długość życia dla osoby w wieku 20 lat, u której rozpoznano cukrzycę typu 1, została oszacowana na 51,64 roku (o 9,88 roku krócej niż dla ogólnej populacji Finlandii)⁵.

Pacjenci z długim wywiadem cukrzycy typu 1

Cukrzyca typu 1 wiąże się ze znacznym skróceniem oczekiwanej długości życia. Postępy w zakresie rozpoznawania, leczenia oraz monitorowania glikemii znacznie poprawiły długość życia osób z cukrzycą typu 1, co przyczyniło się do wzrostu liczby osób starszych z tym rozpoznaniem.

Systemy monitorowania glikemii

W 2025 roku w zaleceniach Polskiego Towarzystwa Diabe­tologicznego (PTD) pojawiła się rekomendacja, aby u osób po 65 roku życia z cukrzycą typu 1 oraz z cukrzycą typu 2, które przyjmują insulinę, zalecać stosowanie systemów ciągłego monitorowania glikemii (CGM – continuous glucose monitoring system)⁶.

W randomizowanym badaniu klinicznym Wireless Innovation for Seniors with Diabetes Mellitus (WISDM) u 203 dorosłych w wieku ≥60 lat z cukrzycą typu 1 porównywano wyrównanie metaboliczne cukrzycy w grupie stosującej ciągłe monitorowanie glikemii z grupą wykonującą pomiary glukozy we krwi za pomocą glukometru (BGM – blood glucose monitoring). Po­twierdzono, że stosowanie CGM zmniejsza ryzyko hipoglikemii bez zwiększania czasu trwania w hiperglikemii w tej grupie wiekowej. W kontynuacji badania 98% uczestników grupy CGM nadal prowadziło ten sposób kontroli glikemii (kohorta CGM-CGM) oraz 98% uczestników grupy BGM rozpoczęło stosowanie CGM (kohorta BGM-CGM). W grupie BGM-CGM mediana czasu przebywania w glikemii <70 mg/dl (TBR – time below range) zmniejszyła się istotnie statystycznie z 3,9% do 1,9% (p <0,001), natomiast czas przebywania w zakresie docelowym 70-180 mg/dl (TIR – time in range) wzrósł z 56% do 60% (p = 0,006)⁷.

Zaburzenia funkcji poznawczych

Osoby z długo trwającą cukrzycą typu 1 mogą doświadczyć pogorszenia funkcji poznawczych. Dane z piśmiennictwa wskazują, że już w średnim wieku u osób z wieloletnią cukrzycą typu 1 można stwierdzić łagodne deficyty poznawcze. Stopień ich nasilenia wykazuje związek z czasem trwania cukrzycy, a szczególnie z przewlekłą złą kontrolą metaboliczną. Zbadano funkcje poznawcze u 82 osób z wywiadem cukrzycy typu 1 w wieku ≥50 lat (Medalists) oraz porównano ich wyniki z grupą 31 osób w tym samym wieku z cukrzycą typu 2, a także 30 osób dobranych pod względem wieku, ale bez cukrzycy. Ponadto przeanalizowano związek zaburzeń poznawczych z przewlekłymi powikłaniami cukrzycy w grupie Medalists. Osoby z cukrzycą typu 1 lub 2 osiągały gorsze wyniki niż ich rówieśnicy bez cukrzycy w zakresie pamięci i prędkości psychomotorycznej, odnotowywano u nich również gorsze parametry funkcji wykonawczych mimo wyników w normalnym zakresie. Dodatkowo w grupie osób z cukrzycą typu 1 pacjenci z powikłaniami makronaczyniowymi (CVD – cardiovas­cular disease) osiągali gorsze wyniki w zakresie funkcji wykonawczych. Natomiast pacjenci z powikłaniami mikronaczyniowymi (retinopatią, nefropatią cukrzycową) uzyskali gorsze wyniki w zakresie psychomotoryki niż osoby bez tych powikłań⁸.

Zaburzenia psychiczne

Depresja i cukrzyca często występują razem. Ich współistnienie jest silnie związane z rozwojem przewlekłych powikłań cukrzycy⁹. Wiadomo, że u starszych osób nie zawsze występują typowe objawy depresji. Jedynymi symptomami mogą być: anhedonia, zaburzenia snu lub brak apetytu, które często są przypisywane procesowi starzenia się, chorobie przewlekłej lub demencji¹⁰. Czynniki ryzyka rozwoju depresji po 65 roku życia są podobne jak u młodszych osób, tj.: płeć żeńska, bycie niezamężnym, niski status społeczno-ekonomiczny, choroba przewlekła oraz obciążony wywiad rodzinny w kierunku depresji (ryzyko nawet trzykrotnie wyższe u krewnych 1 stopnia). Inne czynniki obejmują: zaburzenia funkcji poznawczych, wiek ≥75 lat, nadużywanie alkoholu i niższe wykształcenie¹¹. Zarówno cukrzyca, jak i depresja są niezależnie związane z upośledzeniem pamięci i funkcji poznawczych. Ponadto ostatnie badania wskazują, że współist­nienie obu chorób zwiększa ryzyko rozwoju choroby Alzheimera¹².