BLACK CYBER WEEK! Publikacje i multimedia nawet do 80% taniej i darmowa dostawa od 350 zł! Sprawdź >
Postępowanie
Współwystępowanie bólów głowy i zaburzeń snu zobowiązuje do przeprowadzenia wnikliwej diagnostyki różnicowej, ponieważ w tej grupie chorych ryzyko organicznego uszkodzenia mózgu, będącego podłożem dolegliwości, jest zwiększone. W diagnostyce różnicowej, poza guzem mózgu, należy uwzględnić: napady padaczkowe, wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego, bruksizm, choroby stawu skroniowo-żuchwowego, bóle głowy z odbicia (polekowe, odstawienie kofeiny) oraz nerwicę lub zespół depresyjny.
W postępowaniu leczniczym bólów głowy związanych ze snem najważniejsze jest ustalenie, w miarę możliwości, przyczyny zaburzeń snu i bólów głowy w danym przypadku i podjęcie leczenia przyczynowego. Pomocna jest modyfikacja stylu życia, w tym przestrzeganie higieny snu, zaprzestanie przyjmowania używek przed snem (tytoń, kofeina), ćwiczenia fizyczne i dieta.13 U osób otyłych poprawę przynosi redukcja masy ciała.
Skuteczne są trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, np. amitryptylina w dawce 50-100 mg na dobę i kwas walproinowy 300-1000 mg na dobę.
Śródsenny ból głowy
Tabela 5. Kryteria rozpoznawania śródsennego bólu głowy (wg ICHD z 2004 r.)
Rzadko spotykanym, łagodnym samoistnym bólem głowy, pojawiającym się nagle w nocy i budzącym chorego ze snu, często o jednej porze, jest śródsenny ból głowy (hypnic headache) (tab. 5). Polski termin dla tego bólu głowy zaproponował Prusiński.14 Ten rodzaj bólu głowy występuje rzadko (w przeglądzie piśmiennictwa do 2012 r. opisano mniej niż 200 przypadków; uznaje się, że występuje on u mniej niż 0,1% chorych specjalistycznych ośrodków zajmujących się bólami głowy). Ból jest z reguły obustronny (60%), ale może być także jednostronny, co obserwuje się u jednej trzeciej chorych. Trwa od 30 do 60 minut, po czym samoistnie ustępuje.15 Nasilenie bólu jest umiarkowane lub silne, ma on charakter tętniący, niekiedy towarzyszą mu nudności.16 Nie występują inne objawy ze strony układu autonomicznego, nie jest on także związany z określonym uszkodzeniem strukturalnym.17 U większości chorych w nocy zdarza się tylko jeden napad, jednak ich liczba może dochodzić nawet do czterech w tygodniu. Chorują głównie osoby w 5. i 6. dekadzie życia, częściej kobiety niż mężczyźni.18 Często stwierdza się dodatni wywiad w kierunku innych pierwotnych bólów głowy. Pierwszych opisów choroby dokonał Raskin w 1988 roku.19 W następnych latach był on opisywany wielokrotnie i obecnie ma ugruntowaną pozycję w piśmiennictwie. Przyczyna występowania śródsennego bólu głowy nie jest znana. Badania polisomnograficzne wykazały, że występuje on głównie podczas żywych marzeń sennych w fazie snu REM.20-22 Przypuszcza się, że u jego podłoża mogą leżeć zmiany w krążeniu mózgowym i utlenowaniu krwi (hipoksemia). Faza snu REM związana jest bowiem ze wzmożonym przepływem krwi przez mózg i zwiększoną aktywnością układu współczulnego. Towarzyszy temu zmniejszona aktywność neuronów serotoninergicznych zlokalizowanych w jądrach szwu i noradrenergicznych w miejscu sinawym (locus coeruleus) oraz obniżenie stężenia serotoniny w surowicy.23 Neurony jąder szwu ulegają wzbudzeniu w końcowym okresie fazy snu REM.24 Przez istniejące połączenia neuronalne jądra te modulują impulsację nocyceptywną płynącą z nerwu trójdzielnego. Zmiany aktywności tych jąder stwierdza się także u chorych w czasie napadu migreny.
W leczeniu śródsennego bólu głowy stosuje się indometacynę, flunaryzynę, gabapentynę, melatoninę i lit. Poprawę stwierdzano także po podawaniu przed snem kofeiny w postaci tabletki lub po wypiciu filiżanki kawy.25-28 Ostatnio opublikowano badania, w których wykazano skuteczność wstrzyknięć toksyny botulinowej w leczeniu tego rodzaju bólu głowy.29