Choroby naczyniowe (udary mózgu)

W zaburzeniach naczyniopochodnych często obserwuje się dysfagię, zwłaszcza u osób po wielokrotnych zawałach mózgu lub w przypadku zajęcia dużych naczyń. Dysfagia może być również skutkiem udarów lakunarnych. Lezje w obrębie pnia mózgu częściej prowadzą do zaburzeń połykania niż udary półkulowe. Blisko połowa pacjentów po udarze wykazuje objawy aspiracji (z czego u 2/3 to tzw. niema aspiracja, czyli bez kaszlu po przełknięciu). Objawy dysfagii pojawiające się w ciągu 24 godzin po udarze zwiększają ryzyko zapalenia płuc. Dysfagia może objawiać się nieprawidłowościami w fazie oralnej, zaburzeniami odruchów w fazie gardłowej, nieprawidłowym napięciem i perystaltyką w obrębie gardła, dysfunkcją górnego zwieracza przełyku, opóźnieniem lub zniesieniem odruchu połykania, zaburzeniami sensorycznymi w obrębie gardła. Aspiracja może wystąpić przed połknięciem lub w trakcie połykania. Większość (90%) zaburzeń wycofuje się w ciągu dwóch tygodni.

Zespół Wallenberga, który może być konsekwencją udaru pnia mózgu, jest związany z dużą częstością występowania dysfagii. W zespole tym główną przyczyną zaburzeń jest brak lub opóźnienie odruchu połykania, jednostronny niedowład gardła i dysfunkcja górnego zwieracza przełyku (związana z niedostatecznym uniesieniem krtani). U pacjentów z zespołem Wallenberga zaburzenia połykania mogą utrzymywać się dłużej niż po udarach o innej lokalizacji.

Urazy czaszkowo-mózgowe

W zależności od rozległości obrażeń dysfagia po urazach czaszkowo-mózgowych obejmujących mózg, pień mózgu i nerwy czaszkowe może wystąpić u ponad 80% pacjentów (około połowa chorych ma objawy aspiracji). Wszystkie zaburzenia występujące w dysfagii poudarowej mogą ujawniać się również po urazach i dodatkowo być powikłane zaburzeniami poznawczymi utrudniającymi ocenę i terapię funkcji połykania.

Choroba Parkinsona i zespoły parkinsonowskie

Dysfagia w chorobie Parkinsona przybiera często ciężką postać (brakuje dokładnych danych, niektóre doniesienia szacują rozpowszechnienie deficytów na 50% chorych tej populacji). Przejawia się ona nieprawidłowościami w fazie oralnej z tworzeniem bolusa (pompujące ruchy języka wypychają pokarm na zewnątrz, brak domknięcia warg), ponad połowa pacjentów ma zaburzenia w fazie gardłowej: opóźnienie odruchu połykania, wydłużenie gardłowego pasażu kęsa i dysfunkcję górnego zwieracza przełyku, co w połączeniu z niedostatecznym domknięciem nagłośni powoduje często niemą aspirację. Ponadto przy niewydolności podniebienia mogą wystąpić regurgitacje do jamy nosowej. Obniżone funkcjonowanie poznawcze odgrywa również znaczącą rolę w kontroli i bezpieczeństwie procesu połykania. Jednym z wiodących objawów PSP – poza ciężką dyzartrią – jest dysfagia przejawiająca się podobnie jak w chorobie Parkinsona dyskoordynacją ruchu języka utrudniającą transport kęsa i osłabieniem napięcia warg. U wielu pacjentów wydzielanie śliny jest zwiększone, co przy osłabionym transporcie i zwarciu warg powoduje jej wyciekanie. Często obserwuje się zaleganie pokarmu w dołkach nagłośniowych.

Choroba Huntingtona

Dysfagia w tej chorobie występuje zawsze, ostatecznie sięga 100% pacjentów. Najczęstszą przyczyną zgonu jest zachłystowe zapalenie płuc lub zachłyśnięcie. Zaburzone są wszystkie fazy połykania: obserwuje się zaleganie pokarmu w jamie ustnej, opóźniony transport kęsa, niewydolność gardłową, dyskoordynację krtaniową i aspirację. Ruchy pląsawicze mogą zaburzać oddychanie, pojawia się tachyfagia, odbijanie ze zwracaniem treści żołądkowej, aerofagia i aspiracja.

Stwardnienie zanikowe boczne

Wszyscy pacjenci w ostatniej fazie choroby mają zaburzenia połykania, chociaż u części mogą się one pojawić bardzo wcześnie. Zajęcie opuszki powoduje osłabienie mięśni warg, języka, żuchwy, mięśni nadgnykowych, co prowadzi do ulewania się pokarmu z jamy ustnej oraz osłabienia tworzenia i transportu kęsa. Niedostateczne unoszenie kompleksu krtaniowo-gnykowego skutkuje zmniejszoną ochroną dróg oddechowych. Pacjenci z objawami opuszkowymi mają trudności w przyjmowaniu pokarmów o różnej konsystencji, natomiast u pozostałych chorych początek dysfagii jest znacznie późniejszy, a zaburzenia mogą początkowo dotyczyć pokarmów o twardej konsystencji.

Stwardnienie rozsiane

Dysfagia dotyczy 30-50% chorych w zaawansowanym stadium choroby. Przypadki ciężkiej dysfagii są podobne do SLA z towarzyszącymi zaburzeniami sensorycznymi i znaczną męczliwością. Częstą przyczyną są trudności w koordynacji i sekwencyjności ruchów, co przejawia się wydłużoną fazą gardłową, dłuższymi przerwami między zamknięciem dróg oddechowych a otwarciem górnego zwieracza przełyku. Osłabienie mięśni może skutkować problemami z żuciem, natomiast spastyczność sprzyja trudnościom w połykaniu płynów.

Miastenia gravis

Choroba ta prowadzi do ciężkiej męczliwości mięśni, co może manifestować się spowolnieniem i osłabieniem ruchów języka, gromadzeniem się pokarmu w jamie ustnej i gardle. Obserwuje się niedostateczne cofanie języka, co powoduje niedomknięcie nagłośni, opóźnienie rozpoczęcia fazy gardłowej, zaleganie pokarmu w dołkach nagłośniowych. Osłabienie funkcji podniebienia miękkiego powoduje regurgitacje nosowe. Mogą wystąpić trudności w żuciu.

Dystrofia mięśniowa i dystrofia miotoniczna

Ponad 60% pacjentów ma ciężką dysfagię, która często postępuje. Zmniejszony zakres ruchu języka i mięśni gardła powoduje zaleganie pokarmu, a dysfunkcja mięśnia pierścienno-gardłowego wymaga ponownego dodatkowego połykania. Wydłużony jest transport kęsa i opóźnione jest otwarcie górnego zwieracza przełyku. W dystrofii miotonicznej niepełne rozluźnienie górnego zwieracza przełyku i hipotonia przełyku powodują zaburzenia głównie w ostatniej fazie przełykania. Ogólnie patologia połykania może wystąpić z powodu redukcji kontroli w obrębie jamy ustnej, opóźnienia odruchu połykania, możliwego refluksu, niepełnego domknięcia nagłośni i krtani, dysfunkcji górnego zwieracza przełyku.

Choroba Alzheimera i otępienie

Dysfagia ustno-gardłowa i problem aspiracji jest bardziej rozpowszechniony wśród pacjentów z chorobą Alzheimera niż w pozostałej zdrowej populacji osób starszych. Zaburzenia sensomotoryczne w obrębie jamy ustnej i gardła pojawiają się stosunkowo późno w przebiegu choroby, a ogólna deterioracja poznawcza przyczynia się do utraty samodzielności w jedzeniu i rozpoznawaniu jedzenia. Dysfagia może przejawiać się zaleganiem pokarmu, zaburzeniami fazy gardłowej lub gardłowej i przełykowej. Zachłystowe zapalenie płuc zazwyczaj dotyczy późnego stadium choroby. Do złego funkcjonowania chorych w zakresie połykania przyczyniają się: zaburzenia świadomości, ograniczenia ruchowe, utrata odruchu gardłowego oraz towarzyszące deficyty i choroby.