Wprowadzenie

Szacuje się, że u 20-40% chorych po udarze mózgu stwierdza się zaburzenia wzrokowe.^1,2 Nieprawidłowości te dotyczą zarówno odbioru (recepcji) prostych bodźców wzrokowych, jak i złożonego przetwarzania informacji wzrokowej (tzn. na poziomie percepcyjnym i kojarzeniowym). Niezależnie od poziomu, na którym te zaburzenia występują, wpływają one dodatkowo niekorzystnie na aktywność ruchową i poznawczą oraz wiążą się ze słabszą poprawą funkcjonalną po udarze mózgu, a także z wydłużeniem czasu hospitalizacji, mniejszymi efektami rehabilitacji i słabszą adaptacją do codziennego funkcjonowania.³

W artykule przedstawiono mózgowe systemy przetwarzania informacji wzrokowej oraz przegląd poudarowych zaburzeń spostrzegania. Zwięzłe podsumowanie i rozszerzenie tych zagadnień o praktyczne wskazówki odnośnie do różnicowania dysfunkcji manifestujących się w sferze wzrokowej znajdzie czytelnik w tabeli. Ze względu na zróżnicowaną, czasem mylącą terminologię opisywanych zagadnień dodano dla porządku najczęściej spotykaną w piśmiennictwie nomenklaturę, także po to, by czytelnik miał świadomość, że różne terminy odnoszą się do tych samych zjawisk i problemów klinicznych.

Równoległe systemy przetwarzania informacji wzrokowych w korze mózgu, ich dysfunkcje i kliniczna manifestacja

Spostrzeganie wzrokowe rozumiane jest jako mózgowy proces przetwarzania informacji wzrokowej, którego celem jest umożliwienie oddziaływania na świat zewnętrzny oraz tworzenie jego reprezentacji.⁴ Organizacja funkcji wzrokowych w mózgu ma rozproszony charakter,⁵ a łączny obszar mózgu zaangażowany w widzenie jest większy niż w przypadku jakiejkolwiek innej modalności sensorycznej. Spostrzeganie może więc zostać zaburzone w wyniku dysfunkcji różnych i odległych od siebie struktur mózgowych. Do tego patomechanizmy wielu objawów wzrokowych nie zostały w pełni wyjaśnione, a dostępne dane w dużym stopniu pochodzą z badań na zwierzętach. Niejasne jest też, jak elementy funkcjonalnych układów wzrokowych wzajemnie na siebie oddziałują i jaki jest mechanizm powrotu funkcji wzrokowych po uszkodzeniu mózgu. Wątpliwości dotyczą zwłaszcza tych zaburzeń, które odnoszą się do wyższych pięter układu wzrokowego, bo choć wstępna selekcja i porządkowanie sygnałów wzrokowych zachodzi już na poziomie siatkówki, międzymózgowia (ciała kolankowate boczne, poduszka wzgórza) i śródmózgowia (wzgórki górne blaszki czworaczej), to dopiero procesy zachodzące w korze mózgowej możemy identyfikować z pojęciem percepcji.