Wprowadzenie

W codziennej praktyce zaburzenia przyjmowania i wchłaniania pokarmów spotyka się bardzo często u pacjentów po udarze mózgu zarówno w fazie ostrej, jak i przewlekłej. Obu tym fazom towarzyszą zmiany w metabolizmie zwiększające (w fazie ostrej) i zmniejszające (w fazie przewlekłej) zapotrzebowanie na składniki odżywcze. Wszystkie te czynniki zagrażają rozwojem niedożywienia u tych pacjentów, a co za tym idzie narażają na jego pierwotne i wtórne powikłania.

Niedożywienie u pacjentów po udarze

Ograniczenie sprawności ruchowej chorego po udarze mózgu i konieczność wzmożonego wysiłku fizycznego w wykonywaniu czynności dnia codziennego, zwiększony wysiłek spowodowany zmniejszeniem wydolności oddechowej oraz często towarzyszące chorobie ból, niepokój, stany pobudzenia i splątania zwiększają zapotrzebowanie organizmu chorego na energię i składniki odżywcze. Skala zjawiska jest znacząca – w chwili przyjęcia chorego do oddziału niedożywienie stwierdza się u od 6 do 62% pacjentów po udarze mózgu.¹ Jeszcze większym problemem okazuje się niedożywienie szpitalne – podczas pobytu w oddziale dochodzi do pogorzenia stanu odżywienia średnio u ponad jednej piątej chorych. Mosselman i wsp.² oraz Dziedzic i wsp.³ udowodnili, że stan odżywienia u 21% chorych (5% niedożywionych przy przyjęciu vs 26% w ciągu dziesięciu dni hospitalizacji) to wynik zaniedbania – głodzenia pacjentów w fazie ostrej udaru i później brak zainteresowania tymi problemami lekarzy neurologów i lekceważenie tematu prawidłowego dostarczania składników odżywczych. W większości oddziałów temat podaży składników odżywczych traktowany jest jako zło konieczne i najczęściej lekceważony. Co ciekawe, w przebiegu udaru krwotocznego dochodzi znacznie częściej do niedożywienia niż w przypadku udaru niedokrwiennego, dlatego pacjenci z tej grupy wymagają szczególnej uwagi.⁴

Rozwój niedożywienia

Podstawowymi problemami w żywieniu pacjentów z chorobami neurologicznymi są współistniejące zaburzenia świadomości i połykania (dysfagia) z towarzyszącym nieefektywnym odruchem kaszlowym i niewydolnością oddechową. Stany te często uniemożliwiają odżywianie chorego drogą doustną, a próby karmienia prowadzą czasami do groźnych powikłań: zakrztuszenia i ostrej niewydolności oddechowej, które mogą dramatycznie pogorszyć stan chorego. Niedożywienie rozwija się także wskutek hipermetabolizmu, jadłowstrętu i przede wszystkim braku podaży właściwej ilości składników odżywczych. Stosowanie u osób z chorobami neurologicznymi przez wiele dni jedynie dożylnych płynów oraz nieskuteczne próby podaży pokarmów drogą doustną nie pozwalają na pokrycie zapotrzebowania białkowo-energetycznego, szczególnie w okresie, gdy jest ono zwiększone. Istotną rolę odgrywa również wiek chorych – niemal 90% pacjentów z udarem mózgu ma ponad 65 lat, co oznacza wysokie ryzyko niedożywienia w tej grupie chorych.⁵