Ośrodkowy układ nerwowy stanowi dogodny rezerwuar dla wirusa HIV. Ustawiczna replikacja HIV-1 RNA indukuje kaskadę mechanizmów, których efektem jest nigdy niewygaszający się proces zapalny. Leki antyretrowirusowe hamują namnażanie wirusa, lecz nie eliminują go całkowicie. Przewlekły proces zapalny w ośrodkowym układzie nerwowym prowadzi do przyspieszonej degradacji i ubytku neuronów. Klinicznie przejawia się to jako wcześnie występująca HIV-demencja i inne zaburzenia poznawcze. Badania pokazały, że mózg osoby zakażonej HIV starzeje się o prawie 20 lat szybciej niż człowieka niezakażonego.

Wprowadzenie

Starzenie się to dzisiaj najważniejszy, wielopoziomowy problem cywilizacyjny. Tendencje do wydłużania życia pacjentów przewlekle chorych paradoksalnie generują inne skutki zdrowotne, związane właśnie z procesem starzenia się całego organizmu, w tym także mózgu. To z kolei determinuje jakość życia chorych.

Mózg pacjentów z przewlekłym zakażeniem ludzkim wirusem niedoboru odporności (HIV – human immunodeficiency virus) starzeje się szybciej niż równolatków niezakażonych. Poznanie mechanizmów przyspieszonego starzenia ośrodkowego układu nerwowego (OUN) u osób bezobjawowo zakażonych HIV i chorych z zespołem nabytego niedoboru odporności (AIDS – acquired immunodeficiency syndrome) jest nowym wyzwaniem dla naukowców i specjalistów zajmujących się tą grupą pacjentów. Obecnie na kompleksową opiekę nad chorym z HIV/AIDS składa się umiejętność zastosowania skutecznej terapii antyretrowirusowej (ART – antiretroviral therapy) oraz przewidywania skutków tej terapii, zwłaszcza wydłużenia okresu przeżycia pacjentów i jego wpływu na jakość życia.

W połowie lat 90. XX w. wprowadzono do leczenia infekcji HIV skuteczne leki przeciwwirusowe. Dzięki ART osoby zakażone HIV i chore na AIDS żyją dłużej i osiągają wiek, w którym włącza się wielodyscyplinarną opiekę geriatryczną. U pacjentów z wieloletnią, przewlekłą infekcją HIV obserwuje się szybko postępujące otępienie, depresję, zmianę zachowania, a przede wszystkim różne dysfunkcje poznawcze. Niepełnosprawność ruchowa i pogorszenie sprawności umysłowej u pacjentów HIV(+) są bardziej widoczne niż u osób bez HIV. Zmiany zapalne i degeneracyjne w OUN, czyli tzw. HIV-encephalitis, powstałe w wyniku procesu zapalnego toczącego się w mózgu przez wiele lat, przebiegające podstępnie i subklinicznie, odpowiadają za wczesne inwalidztwo fizyczne i umysłowe. Niestety, nawet doświadczeni lekarze sprawujący opiekę nad pacjentami z HIV/AIDS nie czują się wystarczająco przygotowani do rozpoznawania i monitorowania zmian mentalnych związanych z nakładaniem się kilku neuropatologii.