Płynotok nosowy może stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia. Przerwanie ciągłości opon mózgowo-rdzeniowych stwarza bowiem ryzyko wstępującego szerzenia się infekcji, co prowadzi do rozwoju bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. W artykule omówiono szeroko postępowanie diagnostyczno-terapeutyczne w przebiegu płynotoku, a także przedstawiono przypadek pacjenta, u którego wystąpił płynotok o etiologii urazowej i jego powikłanie właśnie w postaci bakteryjnego zapalenia opon.

Wprowadzenie

Płynotok nosowy (rhinorrhea) powstaje na skutek wytworzenia się przetoki pomiędzy przestrzeniami wypełnionymi płynem mózgowo-rdzeniowym (PMR) na podstawie czaszki a jamą nosową. Jedną z jego najczęstszych przyczyn jest uraz głowy. Płynotok może wystąpić bezpośrednio po urazie lub ujawnić się jako jego odległe powikłanie. Nierzadko pojawia się spontanicznie na tle wad podstawy czaszki lub w przebiegu przewlekłego nadciśnienia wewnątrzczaszkowego.

W więcej niż połowie przypadków płynotoku wyciek PMR jest jedynym zauważalnym objawem, jednak mogą mu towarzyszyć także ból głowy, niedrożność przewodów nosowych i zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR). Czasem pacjenci zgłaszają niemożność przyjmowania pozycji leżącej na plecach, gdyż zaciekanie płynu powoduje konieczność ciągłego odchrząkiwania. W przypadku obfitego wycieku chory nie jest w stanie utrzymywać głowy w neutralnej pozycji bez używania chusteczki, co utrudnia normalne funkcjonowanie.

Rozpoznanie płynotoku opiera się głównie na badaniu przedmiotowym, podmiotowym, na badaniach laboratoryjnych, obrazowych, a także na wizualizacji jamy nosowej za pomocą endoskopu z podaniem lub bez podania dotekalnie roztworu fluoresceiny. Ustalenie rozpoznania jest trudne w przypadku mało obfitego wycieku z nosa, który często bywa mylony z nieprawidłowym wydzielaniem błony śluzowej.^1,2

Krążenie płynu mózgowo-rdzeniowego

PMR jako ciecz krążąca w przestrzeni podpajęczynówkowej mózgowia i rdzenia kręgowego spełnia funkcję ochronną w stosunku do ośrodkowego układu nerwowego, amortyzując wstrząsy. Bierze także udział w transporcie substancji, zarówno odżywczych, jak i zbędnych dla tkanki nerwowej.^1,3 Przy zachowanej ciągłości opon mózgowo-rdzeniowych płyn wytwarzany jest w splotach naczyniowych komór bocznych mózgu oraz komory III i IV w ilości do ok. 500 ml/ 24 h. Przepływa on z komór bocznych przez otwory międzykomorowe Monro do komory III, stamtąd przez wodociąg mózgu do komory IV i dalej przez dwa otwory boczne Luschki i jeden pośrodkowy Magendiego do przestrzeni podpajęczynówkowej.^1,2,4 Płyn jest wchłaniany zwrotnie w ok. 10% przez ziarnistości pajęczynówki na sklepistości, w 70% – do naczyń żylnych opony miękkiej, w 20% – do wypustek opony pajęczej otaczającej nerwy.⁵