ArtykuŁy

Czynnik XIII – znaczenie w organizmie ze szczególnym uwzględnieniem roli w udarze niedokrwiennym mózgu

lek. Urszula Włodarczyk1
dr hab. n. med. Małgorzata Wiszniewska1
mgr Magdalena Sury2

1Oddział Neurologiczny z Pododdziałem Leczenia Udarów Mózgu, Szpital Specjalistyczny im. Stanisława Staszica w Pile

2Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej, Szpital Specjalistyczny im. Stanisława Staszica w Pile

Adres do korespondencji: dr hab. n. med. Małgorzata Wiszniewska, Oddział Neurologiczny z Pododdziałem Leczenia Udarów Mózgu, Szpital Specjalistyczny im. Stanisława Staszica w Pile; ul. Rydygiera 1, 64-920 Piła; e-mail: mówisz@gmail.com

Przez wiele dekad czynnik XIII był uważany za najmniej istotny w kaskadzie krzepnięcia. W ostatnim dziesięcioleciu dzięki badaniom wykazano jednak jego udział w wielu procesach zachodzących w organizmie i przy okazji przydatność w wykrywaniu ostrej fazy udaru niedokrwiennego mózgu.

Czynnik XIII – budowa biochemiczna

Czynnik XIII, zwany fibrynazą lub czynnikiem stabilizującym fibrynę, występuje w organizmie w dwóch postaciach: osoczowej oraz komórkowej.2 Czynnik osoczowy (pFXIII) jest heterotetramerem składającym się z dwóch podjednostek A i dwóch podjednostek B (FXIII-A2B2).1 Podjednostka A jest syntezowana w wątrobie, śledzionie, łożysku i megakariocytach, podjednostka B – w hepatocytach.2 Jest to jedyny czynnik krzepnięcia będący transamidazą. Podjednostka A zawiera domenę katalityczną, natomiast podjednostka B jest białkiem transportującym oraz regulatorowym. W osoczu poza heterotetramerem FXIII-A2B2 można spotkać wolne homodimery FXIII-B2. Większość FXIII-A2B2 w osoczu występuje w połączeniu z fibrynogenem. Czas półtrwania pFXIII wynosi około 240 godzin. Czynnik komórkowy (cFXIII) występuje w cytoplazmie monocytów, makrofagów, megakariocytów, płytek i składa się z homodimerów FXIII-A2.1

Czynnik XIII – rola w procesie homeostazy

W prawidłowym procesie homeostazy uczestniczą: ściana naczynia krwionośnego, płytki krwi, czynniki krzepnięcia tworzące tzw. układ krzepnięcia krwi, fizjologiczne inhibitory krzepnięcia krwi oraz układ fibrynolizy.3

W procesie krzepnięcia czynniki krzepnięcia krwi odgrywają istotną rolę zarówno w drodze zewnątrzpochodnej, jak i wewnątrzpochodnej tego procesu. Najnowsze badania potwierdzają, że najważniejsze znaczenie w procesie krzepnięcia odgrywa droga zewnątrzpochodna, zwana także drogą czynnika tkankowego. Natomiast układowi wewnątrzpochodnemu przypisuje się rolę pomocniczą, modulatora drogi zewnątrzpochodnej.

W aktualnym modelu kaskady krzepnięcia krwi, zwanym komórkowym, wyróżniono trzy fazy: indukcji, wzmocnienia i efektorową. To właśnie w ostatniej fazie, tzw. efektorowej, można dopatrzyć się istotnej roli czynnika XIII. W tej fazie dochodzi do rozszczepienia cząsteczek fibrynogenu na monomery fibryny i fibrynopeptydy A i B. Monomery fibryny tworzą sieć włóknika, który stabilizowany jest przez aktywny czynnik XIII.4 Czynnik XIII przekształcany jest przez trombinę do postaci FXIII-A2’B2, która z kolei pod wpływem jonów Ca2+ ulega rozpadowi na dwie frakcje: aktywną FXIII-A2’ (FXIIIa) oraz nieaktywną FXIII-B (ryc. 1). Czynnik XIIIa jest katalizatorem syntezy izopeptydowych wiązań między wolnymi grupami aminowymi jednych monomerów fibryny z aminowymi grupami glutaminy drugich monomerów fibryny, dzięki czemu powstaje sieć fibrynowa.5

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Czynnik XIII – budowa biochemiczna

Czynnik XIII, zwany fibrynazą lub czynnikiem stabilizującym fibrynę, występuje w organizmie w dwóch postaciach: osoczowej oraz komórkowej.2 Czynnik osoczowy (pFXIII) jest [...]

Czynnik XIII – rola w procesie homeostazy

W prawidłowym procesie homeostazy uczestniczą: ściana naczynia krwionośnego, płytki krwi, czynniki krzepnięcia tworzące tzw. układ krzepnięcia krwi, fizjologiczne inhibitory krzepnięcia krwi [...]

Czynnik XIII – znaczenie w organizmie

Przez wiele lat uważano, że rola czynnika XIII ogranicza się jedynie do jego udziału w procesie krzepnięcia. Ostatnie badania podkreślają jednak [...]

Czynnik XIII a udar niedokrwienny mózgu

Podjednostka aktywna FXIII-A2 może służyć do wykrywania ostrej fazy udaru niedokrwiennego mózgu (UNM), ponieważ obecność tego peptydu w osoczu wskazuje na [...]

Kliniczne znaczenie czynnika XIII

Czynnik XIII dzięki wielorakim funkcjom, które spełnia w organizmie, może znaleźć zastosowanie w wielu aspektach klinicznych. Przyspiesza on na przykład gojenie [...]

Niedobór czynnika XIII

Niedobór czynnika XIII można podzielić w zależności od wielkości na:

Leczenie chorych z niedoborem czynnika XIII

Leczenie pacjentów z niedoborem FXIII polega na podawaniu pełnej krwi, świeżo mrożonego osocza (FFP – fresh frozen plasma), rekombinowanego czynnika XIII [...]

Podsumowanie

Przez lata czynnikowi XIII przypisywano jedynie rolę w procesie krzepnięcia, która polega na stabilizacji skrzepu fibrynowego. Wyniki badań z ostatnich lat [...]

Do góry