Witamina D₃

Wraz ze zmniejszeniem (z wiekiem) zdolności do syntezy skórnej 7-dehydrocholesterolu (prekursora witaminy D₃) pod wpływem promieniowania UVB oraz z uwagi na czynniki środowiskowe dochodzi do deficytów witaminy D₃ w populacji osób w podeszłym wieku, co zwiększa ryzyko chorób cywilizacyjnych, w tym neurodegeneracyjnych. Zalecenia dla populacji polskiej dotyczące suplementacji witaminy D₃ u osób starszych mówią o konieczności dostarczenia jej w ilości 800-2000 j.m./24 h przez cały rok¹⁵. Warto przyjrzeć się odwrotnej zależności między stężeniem witaminy D₃ – 25(OH)D – w osoczu osób starszych a rozwojem otępienia i choroby Alzheimera. Istniejące doniesienia wskazują na istotną rolę specyficznego receptora dla witaminy D (VDR – vitamin D receptor) w aktywacji komórek mikrogleju i wspomaganiu mechanizmów neuroprotekcyjnych. Wyniki badań wskazują, że osoby starsze doświadczające subiektywnych zaburzeń pamięci z niższym stężeniem witaminy D₃ są bardziej narażone na pogorszenie funkcjonowania poznawczego niż osoby z jej wysokim stężeniem¹⁵. Ponadto autorzy międzynarodowych rekomendacji dotyczących suplementacji witaminy D₃ podkreślają jej właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne i chroniące mózg przed uszkodzeniami¹⁶. W uzupełnianiu niedoborów witaminy D₃ u osób w podeszłym wieku decydujące znaczenie wydaje się mieć dostosowanie dawek suplementacji do skali niedoboru. Potwierdzają to rezultaty jednego z RCT, którego przedmiotem była suplementacja wysokimi dawkami witaminy D₃ (cholekalcyferolu) w ilości 4000 j.m./24 h u osób starszych. Autorzy uzyskali poprawę u pacjentów w zakresie pamięci niewerbalnej po 18 tygodniach stosowania suplementacji, sugerując jednocześnie, że suplementacja u osób z wyjściowym stężeniem 25(OH)D <75 nmol/l może być jeszcze korzystniejsza¹⁴. Mimo że część autorów wskazuje na problemy związane z niską jakością badań interwencyjnych i obserwacyjnych, interesujące wydają się rezultaty metaanalizy z 2018 r. (n = 28 354) określającej związek między dawką a odpowiedzią na nią, podkreślające, że wyższe stężenie 25(OH)D w osoczu wiązało się z mniejszym ryzykiem otępienia i choroby Alzheimera¹⁶.

Znaczenie złożonych interwencji dietetycznych

Wyniki badań przeprowadzonych w ostatnich latach wskazują na większą skuteczność złożonych interwencji dietetycznych w porównaniu z zastosowaniem pojedynczych składników diety lub substancji w celu poprawy funkcjonowania poznawczego. Wprowadzenie zmian stylu życia (aktywności fizycznej, odpowiedniej diety i suplementacji oraz aktywności umysłowej) wydaje się mieć decydujące znaczenie zwłaszcza we wczesnych etapach choroby Alzheimera określanych jako faza prodromalna, czyli w MCI. Podobnie występowanie tzw. subiektywnych zaburzeń poznawczych powinno stanowić motywację do wprowadzenia odpowiednich zmian dietetycznych. Im wcześniej wprowadzone zostaną modyfikacje żywieniowe, tym większa szansa na spowolnienie postępu zaburzeń funkcji poznawczych i rozwoju choroby Alzheimera. Autorzy prac z ostatnich lat sugerują nawet, że profil diety osób w średnim wieku decyduje o ryzyku i przebiegu choroby Alzheimera w wieku podeszłym¹⁴.

Rezultaty badań na modelach zwierzęcych dotyczące złożonej suplementacji w celu poprawy pracy mózgu są obiecujące. Autorzy wskazują na potencjalne zastosowanie urydyny, choliny i DHA w celu poprawy synaptogenezy, neuroplastyczności mózgu, zwiększenia produkcji acetylocholiny i poprawy pamięci¹⁷. Podobne korzyści wykazano w badaniach przeprowadzonych na szczurach, u których pod wpływem wzbogacenia diety w urydynę i cholinę poprawiły się funkcje uwagi i uczenia przestrzennego¹⁸. Zgodnie z opinią przedstawioną przez Wurtmana suplementacja urydyny, DHA i choliny w formie preparatu złożonego może pozytywnie wpływać na strukturę błon synaptycznych i synaptogenezę¹⁹.

Jednym z najlepiej przebadanych wieloskładnikowych preparatów stosowanych w celu poprawy funkcji poznawczych u pacjentów z MCI i otępieniem w przebiegu choroby Alzheimera jest preparat w formie płynnej zawierający kwasy tłuszczowe omega-3, urydynę, cholinę, witaminy z grupy B, witaminy C i E oraz selen. Zgodnie z najnowszą pracą Cummingsa i wsp. (2019 r.) metaanaliza 4 badań klinicznych (n = 1332) przeprowadzonych z udziałem osób na różnych etapach choroby Alzheimera (od fazy prodromalnej do umiarkowanego otępienia) stosujących preparat wykazała jego dobrą tolerancję wśród pacjentów. Ponadto odnotowano poprawę w zakresie przypominania werbalnego. Nie zaobserwowano z kolei zmian w zakresie funkcji wykonawczych ani zachowaniu pacjentów we wczesnych stadiach choroby. Rekomendacje dotyczące złożonej suplementacji preparatem sformułowane przez Cummingsa i wsp.²⁰ wyodrębniają grupę pacjentów z MCI oraz łagodnym otępieniem w przebiegu choroby Alzheimera jako chorych, u których preparat powinien być stosowany. Autorzy zastrzegają jednak, że nie jest on skuteczny u osób z otępieniem umiarkowanym do ciężkiego w przebiegu choroby Alzheimera. W badaniach klinicznych preparatu obserwowano poprawę w zakresie pamięci (w tym w odroczonym przypominaniu) oraz usprawnienie komunikacji między poszczególnymi obszarami mózgu²⁰. Niewątpliwie jest to zasługa połączenia poszczególnych składników i terapii kombinowanej. Dzięki aktywacji przez urydynę specyficznych mechanizmów biochemicznych zaobserwowano zwiększenie syntezy białek budujących błony synaptyczne w mózgu¹⁹. Istotne jest również to, że poza choliną będącą składnikiem preparatu zawartość witamin B₆, B₁₂ i kwasu foliowego sprzyja także zwiększeniu syntezy endogennej choliny produkowanej w wątrobie¹⁹.

Podsumowanie

Potencjał wybranych substancji (monofosforanu urydyny, choliny, kwasu foliowego, witamin z grupy B oraz witaminy D₃) w zakresie poprawy funkcji poznawczych i neuroplastyczności mózgu, utrzymania integralności błon synaptycznych, tworzenia nowych połączeń synaptycznych, poprawy komunikacji w poszczególnych obszarach mózgu, produkcji neurotransmiterów oraz zmniejszenia stężenia homocysteiny powinien stanowić w najbliższych latach obszar szczególnego zainteresowania badaczy. Udokumentowany związek niedoboru poszczególnych składników diety (witamin B₆, B₁₂, kwasu foliowego, witaminy D₃) z pogorszeniem funkcjonowania poznawczego wraz z wiekiem, a także z zaburzeniami funkcji poznawczych o charakterze MCI i otępienia w przebiegu choroby Alzheimera stwarza nowe możliwości dotyczące profilaktyki chorób neurodegeneracyjnych. Odpowiednio wczesne podjęcie działań profilaktycznych pozwala na zmniejszenie ryzyka choroby Alzheimera i spowolnienie istniejącego procesu chorobowego. Ponadto istotnym faktem z punktu widzenia skuteczności zastosowanych substancji jest przewaga złożonych interwencji dietetycznych nad stosowaniem poszczególnych składników osobno.