Świadomość uznawana jest za bardzo istotny stan charakteryzujący się z jednej strony conscientia, co w języku łacińskim oznacza sumienie, przytomność, z drugiej – „towarzyszącym zjawiskom psychicznym poczuciem ich przeżywania”¹.

Do zaburzeń świadomości mogą prowadzić²:

• strukturalne uszkodzenia mózgowia, np. udar niedokrwienny czy krwotoczny, guzy
• toksyny egzogenne
• zaburzenia odżywiania lub zaburzenia metaboliczne w przebiegu np. cukrzycy, mocznicy
• infekcje ośrodkowego układu nerwowego, sepsa
• napady padaczkowe
• urazy mózgu ze stłuczeniem, obrzękiem czy krwiakiem wewnątrzczaszkowym
• wychłodzenie organizmu lub odwrotnie – udar cieplny.

Z przeprowadzonych analiz statystycznych wynika, że dominująca etiologia śpiączek u dzieci jest nieurazowa, przy czym przyczyna toksyczna stanowi ok. 59% przypadków. Wśród przyczyn zatruć u dzieci dominują: alkohol, substancje uzależniające, leki neurologiczne^3-5. Opisywany jest także problem uzależnień od środków takich jak pseudoefedryna, dekstrometorfan, różne substancje dostępne bez recepty⁶. Część badań potwierdza dominującą nieurazową przyczynę śpiączek u dzieci i wskazuje etiologię zakaźną⁷. Różnice w udziale przyczyn zaburzeń świadomości u dzieci wynikają zapewne z uwarunkowań środowiskowych i wskazują jednocześnie, jak istotna jest diagnostyka wstępna.

Pełna świadomość to stan, gdy „pełny strumień światła wysyca jaźń”, utrzymując umysł w przytomności. Nieprawidłowe obniżenie natężenia świadomości, utrzymując tę samą formułę opisywania, można określić jako różny stopień zaburzenia strumienia tego światła. Zaburzenia ilościowe będą opisywane jako mniejsze bądź większe zaburzenia natężenia, natomiast zaburzenia jakościowe wiązać się będą z właściwościami tego strumienia, jego barwami^8,9.

Ilościowe zaburzenia świadomości możemy podzielić na:

• przedsenność (praesomnolentia) – chory łatwo odwraca uwagę, przejawia skłonność do zasypiania, budzi się samorzutnie, nieostro spostrzega zjawiska w otoczeniu, obniża się jego reakcja na bodźce zewnętrzne; nawiązuje kontakt słowny
• senność (somnolentia) – zachowana jest orientacja w otoczeniu, w czasie i co do własnej osoby, lecz bardziej zaburzona niż w przedsenności; chory musi wykonać pewien wysiłek, aby nie zasnąć; czynności takie jak połykanie, picie nie są zaburzone, występuje spowolnienie ruchowe; następuje między innymi pod wpływem czynników zakaźnych, toksycznych, przy obecności zmian organicznych mózgowia
• stan przedśpiączkowy (semicoma, sopor) – chory reaguje na silne bodźce, np. potrząsanie czy głośny hałas, jedynie lekkim poruszeniem się, grymasem twarzy, nie nawiązuje kontaktu słownego, nie połyka pokarmów
• śpiączka (coma) – brak reakcji chorego nawet na bardzo silne bodźce, brak odruchów głębokich i powierzchownych (arefleksja, bezwiedne oddawanie moczu i kału lub jego niemożność); można stwierdzić jedynie niewielką reakcję źrenic na światło.

Ponieważ do ilościowych zaburzeń świadomości mogą prowadzić różne przyczyny, u dzieci należy wykonywać badania przedmiotowe i podmiotowe bardzo wnikliwie. Dokładny wywiad należy zbierać od opiekunów i/lub świadków przebiegu zaburzeń świadomości. B...