Analiza szerokości źrenic jest podstawowym elementem badania neurologicznego. W warunkach prawidłowych obie źrenice są równe, a ewentualna różnica szerokości między nimi nie przekracza 1 mm. Wynik badania źrenic nabiera szczególnego znaczenia u najmłodszych dzieci, z którymi wiarygodna współpraca jest utrudniona, a często niemożliwa. Stwierdzenie anizokorii wymaga jak najszybszego ustalenia jej przyczyny i rozpoczęcia leczenia przez właściwego specjalistę.

Według definicji anizokorią nazywa się nierówność źrenic, gdy różnica szerokości wynosi 1 mm lub więcej. W ocenie neurologicznej i okulistycznej należy pamiętać, że nierówność ta najczęściej bywa jedynie objawem, a prawidłowo przeprowadzona diagnostyka pozwala w większości przypadków dotrzeć do jej przyczyny.

Podstawy anatomiczne

Szerokość źrenicy determinowana jest interakcją między częścią współczulną a przywspółczulną układu autonomicznego. Unerwiają one bowiem oba mięśnie regulujące szerokość źrenicy (rozwieracz i zwieracz, m. dilatator et m. sphincter pupillae). Aktywacja współczulna rozpoczyna się w podwzgórzu, skąd pobudzenie szlakiem podwzgórzowo-rdzeniowym dociera do ośrodka rzęskowo-rdzeniowego w rdzeniu kręgowym (neuromery C8-Th2). Następnie za pośrednictwem gałęzi łączących białych biegnie do pnia współczulnego, skąd drogą gałęzi zwoju szyjnego górnego – splotów szyjno-tętniczego wewnętrznego oraz jamistego i ocznego (tzw. włókna przedzwojowe) – stymulacja współczulna przenosi się na zwój rzęskowy. W zwoju tym następuje przełączenie synaptyczne i dalej drogą nerwów rzęskowych krótkich (tzw. włókna zazwojowe) pobudzenie dociera do mięśnia rozwieracza źrenicy.

Mięsień zwieracz źrenicy jest unerwiony przywspółczulnie. Zaopatrujące go włókna biorą początek w śródmózgowiu i do zwoju rzęskowego docierają drogą nerwu okoruchowego. Tak więc część przywspółczulna warunkuje skurcz mięśnia zwieracza, co powoduje zwężenie źrenicy, część współczulna zaś działa antagonistycznie – spowodowany jej aktywnością skurcz włókien mięśnia rozwieracza prowadzi do rozszerzenia źrenicy. Zaburzenia prawidłowej reakcji źrenic na światło najczęściej są następstwem zaburzeń neurologicznych.

U podłoża anizokorii leży nieprawidłowość odruchu źrenicy na światło. Zjawisko to polega na odruchowym (nieuświadomionym) zwężeniu źrenic w odpowiedzi na wzrost natężenia bodźca świetlnego (aktywacja włókien przywspółczulnych). Rozróżnia się w nim reakcję bezpośrednią (zwężenie źrenicy w oku oświetlanym) oraz konsensualną (zwężenie źrenicy przeciwstronnej do oświetlanego oka). W warunkach prawidłowych obie reakcje występują równolegle.