Dziecko z prawidłową lub jedynie nieznacznie obniżoną ostrością wzroku i uszkodzonym ośrodkowym układem nerwowym może mieć bardzo duże problemy z orientacją w otoczeniu, rozpoznawaniem obiektów lub osób. Wczesne i właściwe rozpoznanie poszczególnych trudności wzrokowych u dzieci z mózgowym uszkodzeniem widzenia pozwala ustalić właściwą rehabilitację oraz wprowadzić zasady ułatwiające codzienne życie.

W codziennej praktyce okulistycznej oceniając funkcję widzenia badamy ostrość wzroku do dali i bliży, oceniamy poczucie barw i stereopsję, czasem kierujemy na badanie pola widzenia. A co z badaniem pozostałych funkcji widzenia? Fizjologicznie na widzenie składa się:

• widzenie szczegółów zależne od oświetlenia i odległości
• pole widzenia
• rozpoznawanie koloru
• postrzeganie kształtu
• wrażliwość na kontrast
• percepcja ruchu
• umiejętność przeszukiwania, lokalizowania
• widzenie przestrzenne, czyli stereopsja
• osiąganie wyższych sprawności wzrokowych, m.in.:
  – dobieranie obiektów i obrazków według określonych cech
  – odnajdywanie szczegółów na obrazkach
  – dopełnianie wzrokowe
  – znaki abstrakcyjne.
  
  

Do oceny zaburzeń funkcjonowania wzrokowego w uszkodzeniach mózgu u dzieci nie wystarczy badanie okulistyczne w gabinecie lekarskim. Wskazana jest dokładna analiza zachowań dziecka poprzedzona wnikliwą obserwacją, wywiad z jego opiekunami, a także ocena większej liczby funkcji wzrokowych niż te, które badamy w codziennej praktyce, czyli funkcjonalna ocena widzenia (tab. 1).

Organizacja kory wzrokowej oraz objawy uszkodzenia jej elementów

Układ wzrokowy człowieka obejmuje oko, drogi wzrokowe oraz korowe i podkorowe ośrodki mózgowe. Gałka oczna odpowiada za prawidłową recepcję bodźców wzrokowych, drogi wzrokowe za przewodzenie (transmisio), a ośrodki wzrokowe w korze mózgu za percepcję (perceptio). Sprawne funkcjonowanie całego układu wzrokowego warunkuje prawidłowe widzenie. Uważa się, że odpowiedzialne za widzenie ośrodki w korze mózgowej znajdują się w korze potylicznej w okolicy szczeliny ostrogowej.

W 1982 r. Ungerleider i Mishkin, a następnie w 1995 r. David Milner i Melvyn Goodale przedstawili tezę o istnieniu dwóch odrębnych systemów przetwarzających dane wzrokowe: drogi brzusznej oraz drogi grzbietowej (ryc. 1).^1,2

Droga brzuszna

Droga brzuszna (ventral stream) obejmuje korę dolno-ciemieniową oraz skroniową i pozwala świadomie rozpoznać i zrozumieć, co jest widziane. Sprawna kora wzrokowa brzuszna odpowiada za ostre widzenie szczegółów, rozpoznawanie różnic w kontraście, u...