Światłowstręt może być spowodowany chorobami gałki ocznej, chorobami innych układów i narządów, zaburzeniami psychicznymi, a także przyjmowaniem niektórych leków. Każdy z chorych wymaga starannej diagnostyki okulistycznej, neurologicznej i psychiatrycznej.

Definicja

Światłowstręt (photophobia – od greckich słów: photo – światło i phobia – strach, lęk) to awersja do światła. Obawa przed światłem wynika z faktu, że powoduje ono nieprzyjemne odczucia, z bólem włącznie. Negatywne doznania pod wpływem światła występują niezależnie od widzenia – na światłowstręt skarżą się też osoby niewidome, ale z zachowaną gałką oczną.

Patofizjologia

Najsilniej wyrażonym odruchem obronnym w  przypadku światłowstrętu jest zamykanie oczu. Odruch mrużenia oczu zachodzi na skutek podrażnienia receptorów bólowych i dośrodkowo jest przenoszony drogą I gałęzi nerwu trójdzielnego – nerwu ocznego. Ośrodek dla odruchu mrugania znajduje się w pniu mózgu, a droga eferentna przebiega włóknami nerwu twarzowego do mięśnia okrężnego oka.

Jest też inna droga odruchu mrużenia oczu pod wpływem światła, która przebiega podkorowo. Jest to tzw. droga pozakolankowata, siatkówkowo-podwzgórzowa (przez podwzgórze, okolicę przedpokrywową, wzgórek czworaczy górny, poduszkę wzgórza). Droga ta zaczyna się w siatkówce oka i przebiega początkowo w nerwach wzrokowych. W latach 90. XX wieku pojawiły się pierwsze doniesienia o możliwości funkcjonowania w siatkówce oka komórek innych niż klasyczne fotoreceptory, których rolą jest wykrywanie światła nie dla widzenia, ale dla regulacji rytmów dobowych. W siatkówkach ssaków udało się zidentyfikować subpopulację komórek zwojowych, które bezpośrednio pochłaniają fotony światła (ipRGCs – intrinsically photosensitive Retinal Ganglion Cells). Komórki te są zaangażowane w proces hamowania produkcji melatoniny, regulację rytmów dobowych i szerokości źrenicy. Co najmniej 80% tych komórek zawiera melanopsynę, nowo odkryty barwnik wzrokowy. Gen kodujący melanopsynę oznaczono symbolem OPN4. Melanopsyna występuje w błonie komórkowej subpopulacji komórek zwojowych, głównie w obrębie dendrytów i perikarionów. Komórki ipRGCs mają najbardziej rozbudowane drzewo dendrytyczne spośród komórek zwojowych, a ich sieć pokrywa całą siatkówkę, częściowo dochodząc również do warstwy jądrzastej wewnętrznej. Mają rozległe pola recepcyjne, wytwarzają potencjał czynnościowy, jest ich w siatkówce człowieka około 3000. Najbardziej wrażliwe są na krótkofalowe światło niebieskie o długości fali 459-483 nm. Przypuszcza się, że mogą również modulować sygnały wzrokowe.