Artykuł przedstawia problemy obiektywnego weryfikowania i różnicowania subiektywnych zaburzeń widzenia w przypadku braku lub minimalnych zmian widocznych w gałce ocznej. Opisano kolejność czynnościowych badań elektrofizjologicznych w zaburzeniach ostrości wzroku, pola widzenia, percepcji barw oraz w innych zgłaszanych przez pacjenta problemach funkcjonowania wzrokowego. Informacje zostały zobrazowane przykładami z praktyki klinicznej.

Wprowadzenie

Badania elektrofizjologiczne w okulistyce są procedurami obiektywizującymi czynność narządu wzroku na wszystkich poziomach – od siatkówki po korę wzrokową.

Stosuje się je przede wszystkim w sytuacjach, gdy:

• obraz kliniczny nie stanowi wytłumaczenia dla dolegliwości zgłaszanych przez pacjenta
• współpraca z pacjentem nie jest wystarczająca do wykonania subiektywnych badań psychofizycznych (ostrość wzroku, pole widzenia)
• subiektywna ocena czynności nie jest wiarygodna z powodu stanów współistniejących, np. zmętnienia ośrodków optycznych.

Wykonuje się je również w celu oceny stopnia dysfunkcji, obserwacji zmian chorobowych w czasie oraz monitorowania leczenia. Badania elektrofizjologiczne stanowią bardzo cenne uzupełnienie standardowej diagnostyki okulistycznej w wielu przypadkach wątpliwych diagnostycznie, umożliwiając wykrycie, na jakim poziomie doszło do zaburzeń widzenia. Równocześnie ukierunkowują proces diagnostyczno-terapeutyczny w celu uniknięcia zbędnego leczenia w przypadku zaburzeń psychogennych lub uwarunkowanych genetycznie.

Z opisanych wskazań wynika, że bardzo dużą grupą pacjentów, która wymaga badań elektrofizjologicznych, są dzieci, szczególnie małe, chorzy z zaburzeniami ośrodkowego układu nerwowego na różnym tle (zaburzenia rozwojowe, urazy, udary, guzy, choroby neurodegeneracyjne i inne), pacjenci w początkowym stadium dystrofii siatkówki, chorzy przed zabiegami operacyjnymi, szczególnie przed operacją zaćmy i przeszczepieniem rogówki, u których istnieją wątpliwości co do możliwości pooperacyjnej poprawy widzenia (np. z powodu towarzyszących chorób, głównie jaskry i cukrzycy) oraz pacjenci z zaburzeniami psychicznymi albo podejrzewani o symulację (udawanie choroby) lub agrawację (wyolbrzymianie istniejącego schorzenia).

Podstawowe standardowe badania elektrofizjologiczne to:

• elektrookulografia (EOG – electrooculography)
• elektroretinografia (ERG – electroretinography)
  • po stymulacji wzorcem (PERG – pattern ERG)
  • całopolowa (FERG – flash ERG)
  • wieloogniskowa (mfERG – multifocal ERG)
• wzrokowe potencjały wywołane (VEP – visual evoked potentials)
  • po stymulacji wzorcem (PVEP – pattern VEP)
  • po stymulacji błyskiem (FVEP – flash VEP).