Czerniak jest najczęściej występującym pierwotnym nowotworem gałki ocznej u dorosłych. W większości przypadków zlokalizowany jest w obrębie błony naczyniowej, a przebieg choroby jest bezobjawowy. Spośród różnych metod leczenia coraz częściej stosowane są terapie pozwalające na zachowanie gałki ocznej i widzenia. Prowadzone są liczne badania poszukujące skutecznych sposobów zapobiegania przerzutom i ich leczenia. Niniejsze opracowanie ma przybliżyć czytelnikom najważniejsze informacje na temat rozwoju czerniaka gałki ocznej, jego diagnostyki i leczenia.

Wprowadzenie

Najczęstszym nowotworem pierwotnym gałki ocznej u osób dorosłych jest czerniak. Wywodzi się on z komórek barwnikowych – melanocytów. Ogółem 82,5% tych guzów lokalizuje się w obrębie błony naczyniowej.¹ W pozostałym odsetku czerniak powstaje w obrębie spojówki, oczodołu lub pochodzi z nieznanego punktu początkowego.

Czerniak naczyniówki

Epidemiologia i czynniki ryzyka

Czerniak naczyniówki jest stosunkowo rzadkim nowotworem. Częstość jego występowania według danych Surveillance, Epidemiology and End Results (SEER), programu National Cancer Institute, wynosi 5,2 przypadku na milion i pozostaje od lat na stałym poziomie.¹ Różni się ona jednak znacząco zależnie od kraju, osiągając większe wartości na wyższych szerokościach geograficznych.² Aż 98% pacjentów, u których rozwija się czerniak naczyniówki, stanowią osoby rasy kaukaskiej. Występuje on praktycznie z jednakową częstością u obu płci. Średni wiek zachorowania to 62 lata.¹

Do czynników ryzyka czerniaka naczyniówki możemy zaliczyć: jasną karnację, jasną barwę tęczówek (zieloną lub niebieską), obecność piegów oraz znamion barwnikowych, zespół znamion dysplastycznych, tendencję do poparzeń słonecznych, pracę w zawodzie spawacza, melanocytozę oczną oraz mutację w genie BAP1. Rola promieniowania UVB w rozwoju czerniaka naczyniówki nie została jeszcze w pełni wyjaśniona.^2,3

Biologia molekularna czerniaka

Podłoże genetyczne czerniaka wywodzącego się z błony naczyniowej znacząco różni się od podłoża czerniaka powstającego z melanocytów skóry. W początkowej fazie najczęściej dochodzi do punktowej mutacji w podjednostce α jednego z białek G – GNAQ lub GNA11 – co wykrywane jest w około 75-80% czerniaków naczyniówki. Mutacje te doprowadzają do zahamowania funkcji GTP-azy, a w konsekwencji do ciągłej aktywności białek G. Do rzadziej występujących należą mutacje w genach CYSLTR2 (cysteinyl leukotriene receptor 2) i PLCB4 (phospholipase C-β4); odpowiednio 4 i 2,5-4% czerniaków naczyniówki.^3,4 W czasie progresji nowotworu dochodzi do kolejnych zaburzeń genetycznych. Do wykrywanych zmian należą mutacje w genach BAP1, EIF1AX, SF3B1, SRSF2 oraz liczne zaburzenia chromosomalne – delecje chromosomów 3,1p, 6q, 8p, 16q i amplifikacje 6p i 8q. Występowanie niektórych z nich ma ścisły związek z prawdopodobieństwem przerzutów odległych i rokowaniem co do przeżycia.