dr n. med. Anna M. Ambroziak

Trwająca pandemia zakażeń SARS-CoV-2 przeniosła nas w cyfrową przestrzeń, która stała się dla nas najważniejszym narzędziem łączącym ze światem, aktywnościami zawodowymi, nauką, kulturą i bliskimi. Rzeczywistość zmieniła się na naszych oczach – i to dosłownie!

Jak narząd wzroku przystosowuje się do cyfrowego świata? Jak użytkowanie ekranów wpływa na zaburzenia powierzchni oka? I jak zmienia to nasze paradygmaty naukowe i praktyczne algorytmy diagnostyczno-terapeutyczne?

Zespół suchego oka/choroba suchego oka (ZSO; DED – dry eye disease), czyli podstawowe zaburzenie powierzchni oka (ZPO; OSD – ocular surface disease), jest jednym z najczęstszych schorzeń w codziennej praktyce okulistycznej. Jest modyfikowane środowiskowo, ma wieloobjawowy charakter i należy do grupy zaburzeń filmu łzowego, które są spowodowane zmniejszoną produkcją łez i/lub niestabilnością filmu łzowego i prowadzą do dyskomfortu, zaburzeń widzenia oraz stanu zapalnego na powierzchni oka.

Według raportu Tear Film and Ocular Surface Society (TFOS) DEWS II definicja ZSO brzmi: „Zespół suchego oka jest wieloczynnikowym schorzeniem powierzchni oka charakteryzującym się zaburzeniem homeostazy łez i towarzyszącymi dolegliwościami ze strony narządu wzroku powodowanymi przez szereg czynników etiologicznych, spośród których główną rolę odgrywają: niestabilność i hiperosmolarność filmu łzowego, stan zapalny i uszkodzenie powierzchni oka oraz zaburzenia neurosensoryczne”.

Czy urządzenia elektroniczne powodują ZSO? Czy są jedynie czynnikiem dodatkowym odpowiadającym za progresję objawów subiektywnych i/lub obiektywnych?

Opublikowane w ostatnich latach dane epidemiologiczne wyraźnie wskazują, że częstość występowania zaburzeń jakościowych i ilościowych filmu łzowego wyraźnie wzrosła. Przy czym dane te pochodzą z lat poprzednich, a to dopiero lockdown uruchomił lawinę zmian homeostazy na powierzchni oka, której skutki narastają i zmienią podstawy naukowe postrzegania epidemiologii i patomechanizmu ZSO. Obecnie stanowi to istotne wyzwanie zarówno dla pacjentów, jak i lekarzy okulistów, którzy szczególnie uważnie pochylają się nad problematyką suchego oka. Czynniki środowiskowe zajmują ważne miejsce wśród powszechnie znanych przyczyn złej kondycji łez, a ich bezpośredni wpływ może zarówno prowokować, jak i istotnie nasilać objawy związane z zaburzeniem stabilności filmu łzowego oraz czynności gruczołów związanych z produkcją poszczególnych frakcji filmu łzowego. Warunki środowiskowe stanowiące czynniki ryzyka zespołu suchego oka można podzielić na dwie podstawowe grupy:

• czynniki wewnętrzne (charakteryzujące środowisko pomieszczeń bytowania człowieka)
• czynniki zewnętrzne (warunki panujące na zewnątrz budynków).

Wśród tych pierwszych do najważniejszych należą: temperatura i wilgotność powietrza (klimatyzacja i systemy ogrzewania, emitery ciepła), jakość i rotacja/przepływ/wentylacja powietrza (poziom zapylenia, zawartość CO₂, NO₂, cząstki stałe) oraz oświetlenie/nasłonecznienie pomieszczeń. Czynniki zewnętrzne środowiska to przede wszystkim panujące warunki atmosferyczne (światło słoneczne, wiatr, temperatura i wilgotność powietrza oraz poziom jego zanieczyszczenia [spaliny, lotne związki chemiczne, obecność pyłów i cząstek stałych, czyli tzw. smog]).

Zgodnie z raportem DEWS II wśród czynników środowiskowych istotnie wpływających na ZSO wymieniamy:

• pracę przed monitorem >2 godzin dziennie (uwaga na zmianę kąta spojrzenia podczas pracy na komputerze)
• klimatyzację
• sztuczne oświetlenie.

Od kilku lat wśród zaburzeń powierzchni oka wyróżniamy pojęcie zespołu widzenia komputerowego (CVS – computer vision syndrome), nazywanego również cyfrowym zmęczeniem oczu (DES – digital eye strain).

Według najprzychylniejszych aktualnych statystyk 90% z nas używa urządzeń elektronicznych >2 godzin dziennie, a 60% – >5 godzin. Tym samym dolegliwość ta potencjalnie dotyka każdego z nas.

Dodajmy do tego znane nam czynniki ryzyka ZSO, takie jak: wiek i płeć, dysfunkcja gruczołów Meiboma (MGD – meibomian gland dysfunction), choroby ogólne i miejscowe, używki i suplementy czy użytkowanie soczewek kontaktowych.

Rozpoznanie zespołu widzenia komputerowego

Do objawów wzrokowych CVS należą:

• zamazane widzenie podczas pracy przed monitorem
• zamazane widzenie podczas patrzenia w dal
• spowolnione wyostrzanie obrazu wraz ze zmianą odległości.

Objawy oczne CVS to: