Ortoptyka

Oczopląs u dzieci w ujęciu okulistycznym i ortoptyczym 
Część 1. Diagnostyka

dr n. med. Gracjana Fijałkowska-Cmokowicz1

dr n. med. Agnieszka Rosa2-4 ortoptysta, pedagog, terapeuta zajęciowy Redaktor merytoryczna działu Ortoptyka

1Oddział Okulistyki Dziecięcej, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne im. prof. K. Gibińskiego, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

2Centrum Orticus w Grodzisku Mazowieckim

3Centrum Mikrochirurgii Oka Laser w Warszawie

4Zakład Patofizjologii Widzenia Obuocznego i Leczenia Zeza, I Katedra Chorób Oczu, Uniwersytet Medyczny w Łodzi

Adres do korespondencji:

dr n. med. Agnieszka Rosa

Centrum Orticus

ul. Kościuszki 10, 05-825 Grodzisk Mazowiecki

e-mail: agarosa@vp.pl

  • W artykule przedstawiono najczęściej występujące u dzieci typy oczopląsu, tj. zespół oczopląsu wrodzonego, zespół oczopląsu związanego z nieprawidłową fuzją i spasmus nutans
  • Szczegółowo opisano badania diagnostyczne w kierunku oczopląsu

Oczopląs u najmłodszych pacjentów często jest powodem zmartwienia rodziców i stanowi wyzwanie w praktyce zarówno okulistów, jak i ortoptystów. Jest to mimowolny rytmiczny ruch oscylacyjny oczu. Każdy cykl oczopląsu inicjowany jest przez powolny ruch oczu z dala od punktu fiksacji, po czym następuje odwrotny nastawczy ruch gałek ocznych1.

Oczopląs może być fizjologiczny lub wystąpić jako objaw choroby. Fizjologiczny, czyli prawidłowo występujący, obserwowany jest w trzech sytuacjach:

  • w skrajnym ustawieniu gałek ocznych (np. przy patrzeniu skrajnie w prawo czy lewo)
  • podczas obserwowania powtarzającego się ruchu tego samego obrazu, np. obracającego się bębna (tzw. oczopląs optokinetyczny)
  • pozostawania pod wpływem bodźców działających na narząd równowagi znajdujący się w uchu wewnętrznym (tzw. oczopląs przedsionkowy)2.

Częstość występowania oczopląsu patologicznego w populacji ogólnej jest szacowana na 24 przypadki na 10 000 osób z niewielką predylekcją do populacji europejskiej3. Oczopląs wrodzony dotyka 1 na 1000-1500 dzieci, z 2-3-krotną przewagą płci męskiej4,5.

W zależności od wieku, w którym po raz pierwszy został stwierdzony, oczopląs można podzielić na: wrodzony, który zwykle pojawia się w pierwszych 3-6 miesiącach życia, i nabyty, który występuje później3. Oczopląs wrodzony może być wynikiem zwykłego zaburzenia motorycznego współwystępującego z dobrą czynnością wzrokową bądź z objawem ocznych nieprawidłowości mogących zakłócać rozwój widzenia lub fuzję. Oczopląs nabyty jest zwykle objawem istotnej nieprawidłowości neurologicznej. Występuje rzadziej u dzieci (17%) niż u osób dorosłych (40%)3. Choroby drogi wzrokowej mogące wywołać oczopląs obejmują glejaka nerwu wzrokowego i skrzyżowania nerwów wzrokowych (neurofibromatoza typu 1), czaszkogardlaka i ucisk nerwu wzrokowego przez inne nowotwory lub anomalie kostne. Wielu pacjentów z tym typem oczopląsu ma również towarzyszące objawy neurologiczne, takie jak zawroty głowy, nudności i bóle głowy z powodu podwyższonego ciśnienia śródczaszkowego. Mogą występować dodatkowe objawy oczne, np. względne uszkodzenie drogi dośrodkowej odruchu źrenicznego, obrzęk tarczy lub zanik nerwu wzrokowego i utrata widzenia.

Dodatkowo oczopląs może być jednym z objawów u dzieci z zatrzymanym lub wyrównanym wodogłowiem. Zwykle jest to powiązane z zanikiem nerwu wzrokowego. Zanik nerwu wzrokowego i oczopląs w okresie niemowlęcym wskazują na duże prawdopodobieństwo podwy...

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Terminologia

W 2001 r. National Eye Institute (NEI) wprowadził nową klasyfikację nieprawidłowych ruchów oczu obejmującą również oczopląs. W artykule będziemy posługiwać się terminologią zalecaną [...]

Cechy ogólne oczopląsu

Oczopląs może mieć płaszczyznę poziomą, pionową, skrętną lub kombinację powyższych. Klinicznie najczęściej występującymi typami oczopląsu w populacji pediatrycznej są oczopląs wahadłowy i skaczący. [...]

Zespół oczopląsu wrodzonego

Zespół oczopląsu wrodzonego pojawia się w pierwszych miesiącach życia (najczęściej w 2-3 miesiącu, niektórzy autorzy zalecają stosowanie tego określenia w stosunku do oczopląsu stwierdzonego [...]

Zespół oczopląsu związanego z nieprawidłowo rozwiniętą fuzją

Jest to wrodzony, sprzężony, poziomy, skaczący oczopląs, który stanowi dowód nieprawidłowej fuzji. Występuje jako rezultat każdego stanu, który zaburza rozwój widzenia [...]

Spasmus nutans

Spasmus nutans jest zwykle nabytym oczopląsem występującym u dzieci w pierwszych latach życia.

Diagnostyka oczopląsu

Prawidłowo zebrany wywiad powinien zawierać następujące informacje:

Podsumowanie

Postępowanie diagnostyczne u dziecka z oczopląsem wymaga wielopłaszczyznowej diagnostyki i podjęcia wczesnych działań terapeutycznych, szczególnie w grupie pacjentów, u których istnieje realne ryzyko niskiej ostrości wzroku. [...]

Do góry