Nadtwardówka jest bogato unaczynioną strukturą pokrywającą twardówkę, najbardziej zewnętrzną częścią ściany gałki ocznej¹. Składa się z kilku cienkich, luźno ułożonych warstw kolagenowych, które od przodu łączą się z torebką Tenona – ok. 2 mm od rąbka rogówki, ku tyłowi zaś ulegają progresywnie ścieńczeniu i wnikają w głąb twardówki. Jako tkanka łączna nadtwardówka pełni funkcję transportu substancji odżywczych i produktów metabolizmu. Stanowi również podporę mechaniczną oraz chroni gałkę oczną przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi. Za te czynności odpowiadają znajdujące się w niej fibroblasty, które uczestniczą m.in. w produkcji wczesnych mediatorów stanu zapalnego (cytokin). Z tego względu zajęcie nadtwardówki może odzwierciedlać proces chorobowy w okolicznych lub odległych tkankach organizmu, jak ma to miejsce w przypadku niektórych ogólnoustrojowych procesów autoimmunologicznych, np. reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS).

Omówienie

W praktyce okulistycznej zapalenie nadtwardówki zdarza się stosunkowo często – chorobowość to średnio 4 na 100 000 osób, z niewielką przewagą kobiet². Zwykle przebiega łagodnie i jednostronnie. Jest schorzeniem samoograniczającym się, niepozostawiającym trwałych następstw. Niestety, jedynie u blisko 1/3 pacjentów udaje się zidentyfikować zaburzenie ogólnoustrojowe powiązane z zapaleniem nadtwardówki. Najczęstsza korelacja to choroby układowe tkanki łącznej o podłożu autoimmunologicznym, co może sugerować odkładanie się kompleksów immunologicznych w tkankach nadtwardówki³. W ostatnich kilku latach obserwowano nieco zwiększoną zachorowalność, prawdopodobnie związaną z licznymi infekcjami koronawirusem SARS-CoV-2 podczas pandemii COVID-19, jak również w niektórych przypadkach odczynami poszczepiennymi^4-6.

Wyróżnia się dwie postacie choroby: prostą i guzkową, występujące mniej więcej w częstości odpowiednio 2:1⁶. Guzkowe zapalenie nadtwardówki charakteryzuje się dyskretnym, uniesionym obszarem zapalnym tkanki nadtwardówki. Postać prosta objawia się przekrwieniem sektorowym lub rozlanym. Diagnoza stawiana jest na podstawie obrazu klinicznego. Chorzy zwykle uskarżają się na zaczerwienienie i uczucie dyskomfortu podczas mrugania. Objawy zauważane są po porannym przebudzeniu i pogarszają się w dalszej części dnia. W prostym zapaleniu nadtwardówki szczyt objawów następuje po blisko 12 godzinach i stopniowo ustępuje w ciągu kolejnych kilku dni do tygodnia. Z kolei postać guzkowa ma mniej ostry początek i dłuższy przebieg oraz wiąże się z częstszymi nawrotami. Na rycinach 1 i 2 przedstawiono obraz obu typów zapaleń.