Toksyczny wpływ leków na siatkówkę i ostra martwica siatkówki – obrazy kliniczne
lek. Katarzyna Biela1,2
dr n. med. Mateusz Winiarczyk1
- Każdy lek, oprócz działania terapeutycznego, ma też wiele działań niepożądanych, które dotyczą również narządu wzroku. Mają one charakter przemijający lub trwały i mogą być zależne od dawki stosowanego leku. W niniejszym artykule poruszono zagadnienia toksycznego wpływu wybranych leków na siatkówkę ludzkiego oka, ze szczególnym uwzględnieniem martwicy siatkówki
Makulopatia chlorochinowa
Jedną z najlepiej opisanych retinopatii polekowych jest makulopatia chlorochinowa – pierwsza charakterystyka tej choroby pochodzi z 1959 r.1 Jest ona związana z przedłużonym stosowaniem chlorochiny i hydroksychlorochiny – leków powszechnie stosowanych w chorobach reumatycznych. Powikłanie to nie jest obserwowane przy krótkotrwałym używaniu wspomnianych substancji2. American Academy of Ophthalmology (AAO) w 2016 r. określiła główne czynniki ryzyka makulopatii chlorochinowej, którymi są:
- dawka leku – dla hydroksychlorochiny >5 mg/kg rzeczywistej masy ciała, dla chlorochiny zaś >2,3 mg/kg rzeczywistej masy ciała (m.c.)
- czas stosowania leku >5 lat
- zaburzenia czynności nerek
- leczenie skojarzone z tamoksyfenem
- istniejąca choroba plamki3.
W badaniu oceniono również częstość występowania retinopatii, która po 20 latach leczenia wyniosła dla chlorochiny 7,5% oraz 20% dla hydroksychlorochiny3. Aktualne wytyczne European League Against Rheumatism (EULAR) zalecają dawkę hydroksychlorochiny <5 mg/kg rzeczywistej m.c. u wszystkich pacjentów z toczniem rumieniowatym układowym (SLE – systemic lupus erythematosus)4.
Klinicznie makulopatia chlorochinowa objawia się zaburzeniami nabłonka barwnikowego siatkówki (RPE – retinal pigment epithelium), prowadząc do klasycznego obrazu makulopatii typu bawole oko, z koncentryczną utratą nabłonka barwnikowego5. Zmiany zejściowe obejmują degenerację wszystkich warstw siatkówki, z obrazem przypominającym zwyrodnienie barwnikowe siatkówki6.
Podstawą w diagnozowaniu makulopatii chlorochinowej jest badanie pola widzenia, z charakterystycznym obrazem mroczka pierścieniowatego1. Dzięki temu można określić stopień nasilenia zmian jako wczesne (ubytek fotoreceptorów ≤180°), umiarkowane (ubytek >180°) oraz ciężkie (z towarzyszącymi defektami nabłonka barwnikowego, widocznymi w autofluorescencji [FAF – fundus autofluorescence])1.
Trwają prace nad zastosowaniem innych metod badawczych w diagnozowaniu makulopatii chlorochinowej. Podkreśla się przydatność FAF oraz optycznej koherentnej tomografii (OCT – optical coherence tomography), za pomocą której specjalista jest w stanie...
