dr n. med. Marta Pawlak

prof. dr hab. n. med. Anna Gotz-Więckowska

Światłowstręt (fotofobia) to nieprawidłowość w tolerancji światła. Jego przyczyny mogą wynikać ze schorzeń okulistycznych (dotyczących przedniego odcinka oka lub dziedzicznych chorób siatkówki), neurologicznych, a także stosowania leków. Klinicznym objawem jest nadmierna wrażliwość na światło.

Według najnowszych badań kluczową rolę w patofizjologii światłowstrętu odgrywają światłoczułe komórki zwojowe siatkówki (IPRGCs – intrinsically photosensitive retinal ganglion cells). Są one odpowiedzialne za generowanie bólu w odpowiedzi na światło.

Przyczyny światłowstrętu

Najczęstszymi przyczynami okulistycznymi światłowstrętu są:

• schorzenia dotyczące przedniego odcinka oka, w tym:
  • zespół suchego oka (DES – dry eye syndrome)
  • zapalenie brzegów powiek powikłane zmętnieniem i neowaskularyzacją rogówki
  • ciało obce/uraz rogówki
  • dystrofia rogówki
  • zapalenie przedniego odcinka błony naczyniowej
  • nieprawidłowości budowy tęczówki (m.in. aniridia)
  • jaskra wrodzona
• dziedziczne choroby siatkówki, takie jak:
  • albinizm
  • achromatopsja
  • dystrofie czopkowe/czopkowo-pręcikowe – zespół Alströma
  • ciężka dystrofia siatkówki o wczesnym początku (ESRD – early-onset severe retinal dystrophy), zwana także wrodzoną ślepotą Lebera (LCA – Leber congenital amaurosis)
• schorzenia o podłożu neurologicznym:
  • migrena
  • kurcz powiek (blepharospasm)
  • pourazowe uszkodzenia mózgu.

W diagnostyce przyczyn światłowstrętu należy również uwzględnić ogólnie stosowane leki, głównie psychiatryczne, a zwłaszcza:

• barbiturany
• benzodiazepiny
• metylofenidat, stosowany m.in. w leczeniu zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD – attention deficit hyperactivity disorder) u dzieci¹.

Fizjologia światłowstrętu

W warunkach fizjologicznych bardzo silne bezpośrednie światło, np. słoneczne, wywołuje ból. Jest to odruch obronny zabezpieczający przed patrzeniem na źródła światła, które mogłyby doprowadzić do uszkodzenia siatkówki.

Wrażliwość na światło jest jednak osobniczo zmienna. Jest ona również zależna od poziomu adaptacji siatkówki. Każdy z nas doświadczył przejściowego dyskomfortu po wyjściu z ciemnej sali kinowej, kiedy siatkówka jest w stanie adaptacji do ciemności.

Wydaje się, że długość fali światła ma także znaczenie w poziomie powodowanego dyskomfortu. Badania prowadzone z udziałem pacjentów z migreną wykazały, że największy dyskomfort powoduje światło o najdłuższej (czerwone) i najkrótszej (niebieskie) długości fali².

Patofizjologia światłowstrętu jest na etapie coraz lepszego rozpoznawania. Badania obrazowe z użyciem funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (MR) doprowadziły do powstania koncepcji występowania w mózgu specyficznego toru światłowstrętu. Według najnowszych badań jego początkiem są IPRGCs, nazywane również komórkami melanopsynowymi (melanopsin cells). Mają one połączenia m.in. z obszarami odpowiedzialnymi za odczuwanie bólu we wzgórzu. Wzgórze z kolei ma liczne połączenia z ośrodkami somatosensorycznymi znajdującymi się w korze mózgowej³.

Diagnostyka światłowstrętu

W wielu przypadkach dokładnie zebrany wywiad pozwala na wskazanie przyczyny światłowstrętu. Ważna jest ocena innych objawów i elementów badania okulistycznego, takich jak łzawienie, zaczerwienienie spojówek, obniżona ostrość wzroku, oczopląs, pocieranie czy uciskanie oczu.

Badanie pacjenta ze światłowstrętem jest utrudnione ze względu na jego wrażliwość na światło, dlatego przeprowadza się je przy minimalnym natężeniu oświetlenia lub z zakropleniem obojga oczu lekiem znieczulającym miejscowo przed badaniem.

Poza oceną przedniego i tylnego odcinka oka niekiedy konieczne są badania dodatkowe oceniające budowę i funkcję siatkówki – optyczna koherentna tomografia (OCT – optical coherence tomography) czy elektroretinografia (ERG – electroretinography). Topografia komputerowa (TK) rogówki lub ocena komórek śródbłonka rogówki w mikroskopie spekularnym mogą być konieczne, gdy istnieje podejrzenie schorzeń rogówki, natomiast gdy dotyczy ono chorób dziedzicznych, konieczna jest konsultacja genetyczna. Jeśli przypuszcza się, że przyczyna światłowstrętu może mieć charakter neurologiczny, należy pacjenta skierować na konsultację neurologiczną.