lek. Aneta Jerzak^1,2

dr hab. n. med. Erita Filipek³

Obecnie dzieci i młodzież dorastają w społeczeństwie, w którym nowoczesna technologia stała się nieodłączną częścią codziennego życia. Zwiększenie czasu ekspozycji przed cyfrowym ekranem stało się istotnym zagrożeniem dla zdrowia publicznego, ponieważ obecnie dzieci coraz bardziej polegają na technologii zarówno w kontekście interakcji społecznych, jak i w procesie edukacji. Zgodnie z doniesieniami Optical Society of America najczęstszymi manifestacjami ekspozycji na ekran komputerowy są: uczucie zmęczenia oczu, bóle głowy, zaburzenia widzenia, suchość oczu oraz dolegliwości bólowe w obrębie szyi i ramion. Długotrwałe narażenie oczu na patrzenie na ekrany komputerów przyczynia się również do rozwoju oraz progresji krótkowzroczności u dzieci. Skutki długotrwałej ekspozycji na urządzenia elektroniczne nie dotyczą jedynie oczu populacji pediatrycznej, chociaż dostęp do urządzeń odbywa się przede wszystkim za pośrednictwem oka i z tym narządem jest kojarzony. Konsekwencje zdrowotne i sprawności ogólnoustrojowej obejmują m.in. zwiększoną częstość występowania otyłości, chorób układu krążenia, zaburzenia snu, zmniejszoną zdolność skupiania uwagi.

Czas oglądania ekranu

Czas oglądania ekranu (SVT – screen viewing time) to ogólny okres, który dana osoba poświęca na obserwację lub używanie dowolnego urządzenia cyfrowego lub elektronicznego, takiego jak tablet, komputer, smartfon lub telewizor¹. Badania przeprowadzone w Wielkiej Brytanii wykazały, że 68% dzieci intensywnie korzysta z komputerów, a 54% podejmuje aktywność w internecie po ukończeniu 3 r.ż.² World Health Organization (WHO) określiła, że dzieci <2 r.ż. powinny mieć zerowy SVT, natomiast u dzieci w wieku 2-5 lat SVT, który trwa ponad godzinę w ciągu doby, jest dla nich nadmierny³.

Obecnie możliwe jest już zaobserwowanie skutków długotrwałego SVT, do których należą zmiany fizyczne, psychospołeczne, behawioralne¹. Najlepiej zbadanym efektem SVT jest zmniejszona aktywność fizyczna u dzieci i młodzieży prowadząca do otyłości. World Health Organization zaleca co najmniej 2 godziny ćwiczeń ruchowych dziennie dla dzieci i młodzieży⁴.

Cyfrowe zmęczenie oczu

Cyfrowe zmęczenie oczu (DES – digital eye strain) to zjawisko dotykające miliony osób na całym świecie i jest związane ze stale rosnącym korzystaniem z ekranów cyfrowych⁵. Patofizjologia DES jest wieloczynnikowa. Składają się na nią m.in.⁶:

• obniżony poziom kontrastu liter w porównaniu z tłem ekranów cyfrowych
• odblaski ekranu
• niewłaściwa odległość
• niewłaściwy kąt patrzenia na ekrany cyfrowe
• złe warunki oświetleniowe
• niewłaściwa postawa podczas użytkowania
• rzadkie mruganie.

Dodatkowe skupienie wzroku i ruchy gałek ocznych umożliwiające lepszą widoczność ekranu cyfrowego u osób podatnych lub z niewyrównanymi wadami refrakcji mogą pogłębić schorzenie⁷. Wyświetlacze smartfonów oraz komputerów emitują światło o długości fali 380-500 nm, znane jako światło niebieskie. Te fale o wysokiej energii mają potencjalnie szkodliwe działanie na narząd wzroku, począwszy od podrażnienia, aż po uszkodzenie siatkówki oka⁸.

Objawy DES można podzielić na trzy kategorie:

• związane z powierzchnią oka spowodowane rzadkim mruganiem i rozwojem suchości oka, do których należą^7,9:
  • podrażnienie/pieczenie oczu
  • suchość oczu
  • zmęczenie oczu
  • wrażliwość na jasne światło
  • dyskomfort oczu
• związane z akomodacją lub konwergencją będące następstwem nadmiernej pracy; są nimi:
  • niewyraźne widzenie do bliży lub dali po użyciu komputera
  • trudności w ponownym ustawianiu ostrości z jednej odległości na drugą
  • podwójne widzenie⁷
• pozagałkowe, czyli objawy ze strony układu mięśniowo-szkieletowego, takie jak:
  • dyskomfort ciała
  • ból głowy
  • ból szyi
  • ból ramion
  • ból pleców¹⁰.

Mohana i wsp. przeprowadzili badanie na temat DES w populacji indyjskiej wśród 217 dzieci w wieku 13 ± 2,45 roku. Wykazali, że średni czas spędzony przy urządzeniu cyfrowym wyniósł 3,9 ± 1,9 godziny, a najpopularniejszym (61,7%) urządzeniem był smartfon. Częstość występowania DES w tej grupie wyniosła 50,23%, w tym 26,3% przypadków lekkich, 12,9% umiarkowanych i 11,1% ciężkich. Najczęściej zgłaszanymi objawami były swędzenie i ból głowy (n = 117, 53,9%)¹¹.

Z kolei Kaur i wsp. badali grupę 305 rodziców, aby ocenić wiedzę, wzorce i praktyki związane z korzystaniem z urządzeń cyfrowych przez dzieci biorące udział w zajęciach online. Najczęściej wykorzystywanym narzędziem był smartfon (86,3%). Częstość występowania DES wyniosła 64,6%. Analiza ujawniła dużą lukę w wiedzy rodziców na temat bezpiecznego korzystania z urządzeń cyfrowych. Istnieje więc potrzeba szerzenia masowej świadomości na temat skutków nadmiernego czasu spędzanego przed ekranem przez dzieci w postaci cyfrowego zmęczenia oczu i krótkowzroczności, a także środków korygujących, aby tego uniknąć¹².

Zespół suchego oka

Wydłużony czas, który młodzież spędza przed ekranami, jest zjawiskiem o skali światowej. Obserwuje się coraz większą liczbę przypadków zespołu suchego oka (DED – dry eye disea­se) u dzieci, co się wiąże ze zmniejszeniem częstości mrugania podczas długotrwałego korzystania z ekranów¹³.

Muntza i wsp. przygotowali ankietę, którą wypełniło 456 respondentów w Nowej Zelandii, dotyczącą nawyków korzystania z ekranu oraz objawów ocznych, posługując się 5-elementowym kwestionariuszem suchego oka (DEQ-5) i oceny objawów suchego oka (SANDE). Respondenci w średnim wieku 24 ± 10 lat zgłosili, że ich średni tygodniowy czas spędzany przed ekranem to 43,7 ± 24,4 godziny. Długotrwałe używanie ekranu przez młode osoby wiązało się z modyfikacjami w częstości mrugania oraz objawami analogicznymi do tych obserwowanych u pacjentów z DED¹³.