Zaburzenia układu nerwowego o charakterze paranowotworowym są obserwowane głównie u pacjentów z:

• rakiem drobnokomórkowym płuca,
• grasiczakiem,
• gruczolakorakami,
• chłoniakami.

Często objawy neurologiczne pojawiają się wcześniej, wyprzedzając nawet o wiele miesięcy rozpoznanie choroby nowotworowej.[2,15,16]

Zespół Lamberta-Eatona

Zespół miasteniczny (rzekomomiasteniczny) Lamberta-Eatona występuje u ok. 1 proc. pacjentów z drobnokomórkowym rakiem płuca. Jednocześnie niemal 50-60 proc. przypadków zespołu Lamberta-Eatona współistnieje ze wspomnianym nowotworem.[15,17]

Autoprzeciwciała będące czynnikiem sprawczym zespołu Lamberta-Eatona są skierowane przeciw napięciowo-zależnym kanałom wapniowym w błonie presynaptycznej złącza nerwowo-mięśniowego. Dlatego też w obrazie klinicznym dominują:

• męczliwość,
• osłabienie,
• bóle mięśni, głównie kończyn dolnych, a także ich osłabienie,
• zniesienie odruchów ścięgnistych,
• dysfunkcje układu wegetatywnego.

Zaburzenia na poziomie łącza nerwowo-mięśniowego są charakterystyczne również dla miastenii. Ta nabyta choroba z autoimmunizacji także może stanowić PNS, choć zdarza się to rzadziej niż w przypadku zespołu Lamberta-Eatona. Najczęściej współistnieje z grasiczakami – szacuje się, że miastenia występuje u ok. 30 proc. takich chorych. W tych przypadkach rokowanie jest lepsze, co prawdopodobnie jest uwarunkowane wcześniejszym rozpoznaniem choroby podstawowej i podjęciem skutecznego leczenia.[18]

W przypadku miastenii autoprzeciwciała są skierowane przeciw receptorowi acetylocholiny złącza nerwowo-mięśniowego i receptorowej kinazie tyrozynowej swoistej dla mięśni. Natomiast w obrazie klinicznym dominuje osłabienie mięśni gałek ocznych (opadanie powiek, podwójne widzenie), opuszkowych (cicha mowa, trudności w mówieniu i połykaniu) i mięśni kończyn. Charakterystyczne jest nasilanie objawów w miarę trwania wysiłku fizycznego oraz w ciągu dnia.[18]

Paranowotworowe zwyrodnienie móżdżku

Paranowotworowe zwyrodnienie móżdżku (paraneoplastic cerebellar degeneration) stanowi jeszcze rzadszy PNS. Ta heterogenna grupa zaburzeń charakteryzuje się występowaniem autoprzeciwciał (m.in. anty-Yo, anty-Hu, anty-Tr, anty-Ri), a klinicznie – podostrą ataksją móżdżkową.[19]

Leczenie neurologicznych PNS, poza terapią choroby podstawowej, obejmuje:

• działania immunosupresyjne w celu neutralizacji przeciwciał onkoneuronalnych (glikokortykosteroidy, dożylne immunoglobuliny, ewentualnie plazmafereza),
• zastosowanie inhibitorów acetylocholinoesterazy w miastenii,
• postępowanie objawowe zależnie od obrazu klinicznego.[2,18,19]

W odróżnieniu od innych neurologicznych PNS wyleczenie choroby podstawowej często nie gwarantuje ustąpienia objawów neurologicznych. Istotne jest leczenie immunosupresyjne, choć w przypadku czynnej choroby nowotworowej musi być prowadzone bardzo ostrożnie.

Objawy skórne i kostno-stawowe

Objawy skórne i kostno-stawowe to kolejne manifestacje PNS, powstające głównie w mechanizmie z autoimmunizacji. Spośród zespołów dermatologicznych najczęściej z nowotworami złośliwymi skojarzone są:

• rogowacenie ciemne (acanthosis nigricans),
• zapalenie skórno-mięśniowe (dermatomyositis),
• zapalenie wielomięśniowe (polymyositis),
• paranowotworowa pęcherzyca (pemphigus),
• rumień pełzakowy nekrolityczny (erythema necroliticum migrans).

Wspomniane zespoły towarzyszą głównie:

• gruczolakorakom przewodu pokarmowego – acanthosis nigricans,
• chłoniakom – pemphigus,
• nowotworom płuc, nosogardła, rakowi piersi – polymyositis i dermatomyositis,
• nowotworom neuroendokrynnym trzustki (glucagonoma) – erythema necroliticum migrans.[2,20]