Nowotwory złośliwe jamy ustnej i części ustnej gardła stanowią 2-3% wszystkich nowotworów złośliwych na świecie. W 90% są to raki płaskonabłonkowe^1-3. Na przestrzeni ostatnich 20 lat odnotowano 20-procentowy wzrost liczby zachorowań na raki głowy i szyi. Obecnie w Polsce rozpoznaje się ok. 11 000 nowych przypadków rocznie⁴. Prognoza dla nowotworów głowy i szyi w polskiej populacji przygotowana przez Ministerstwo Zdrowia w ramach map potrzeb zdrowotnych wskazuje na wzrost liczby nowych przypadków o 10% w latach 2015-2025⁵. Konsekwencją tych prognoz jest realizowany w latach 2016-2023 Ogólnopolski Program Profilaktyki Pierwotnej i Wczesnego Wykrywania Nowotworów Głowy i Szyi.

Główną rolę we wczesnym rozpoznawaniu nowotworów przypisuje się samym chorym, lekarzom rodzinnym i lekarzom stomatologom, dlatego tak ważna jest edukacja pacjentów i pracowników ochrony zdrowia. Utrzymywanie się przez 3 tygodnie niepokojących objawów, takich jak chrypka, ból w trakcie przełykania, ból gardła, pieczenie języka, jednostronna niedrożność nosa, krwawy wyciek z nosa, niegojące się owrzodzenia, białe lub czerwone naloty w jamie ustnej, czy też powiększenie węzłów chłonnych szyi powinno skutkować natychmiastowym skierowaniem do specjalisty laryngologa lub onkologa. U ponad 60% osób chorujących na raka głowy i szyi już w momencie diagnozy stwierdza się chorobę w stopniu zaawansowanym; 60% z nich umiera w ciągu 5 lat. Dla porównania, stopień przeżywalności pacjentów, u których raka zdiagnozowano we wczesnym stadium zaawansowania, wynosi 80-90%. Główne czynniki ryzyka nowotworów głowy i szyi to palenie tytoniu i nadużywanie alkoholu (tab. 1).

Płaskonabłonkowe raki głowy i szyi (HNSCC – head and neck squamous cell carcinoma) najczęściej są rozpoznawane u osób po 60 r.ż. Chorują jednak również ludzie młodzi, ok. 40 r.ż., o wysokim statusie społecznym, którzy nigdy nie palili i nie spożywali alkoholu. U tych chorych obserwuje się odmienny przebieg kliniczny choroby oraz lepszą odpowiedź na leczenie, co sugeruje inny czynnik etiologiczny (tab. 2). Udowodniono, że zakażenie onkogennymi typami HPV wysokiego ryzyka (HPV 16, 18) może być podłożem rozwoju raka głowy i szyi, w szczególności jamy ustnej i gardła, przy czym HPV 16 jest najczęstszym serotypem^3,6,7. Wirus HPV 16 wykazuje silną predylekcję do migdałków podniebiennych i nasady języka⁸.