Radioterapia jest jedną z podstawowych metod leczenia nowotworów. Z badań wynika, że ok. 70% chorych na nowotwory wymaga tego leczenia. U blisko 95% pacjentów poddawanych radioterapii obserwuje się różnego rodzaju działania niepożądane, w tym reakcje skórne.

Patogeneza powstawania odczynu popromiennego i objawy kliniczne

Działania niepożądane, w tym reakcje skórne, pojawiają się dlatego, że w trakcie radioterapii, a szczególnie teleradioterapii (wiązka promieni podawana z pewnej odległości, np. 80-100 cm), niszczone są nie tylko komórki nowotworowe, ale również komórki i tkanki zdrowe, znajdujące się na przebiegu wiązki promieniowania lub w bliskim sąsiedztwie. Działania niepożądane związane z uszkodzeniem zdrowych tkanek występują w postaci wczesnego lub późnego odczynu popromiennego. Stopień uszkodzenia zależy od wielu czynników, takich jak: rodzaj i energia napromieniania, wielkość podanej dawki całkowitej, liczba i moc dawek, rodzaj i wrażliwość napromienianych tkanek, umiejscowienie oraz stężenie tlenu i nawodnienie tkanek napromienianych. Ponadto ważne czynniki osobnicze, takie jak starszy wiek chorego, otyłość, nadciśnienie, palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, niedożywienie, choroby współistniejące, infekcje skóry w miejscu napromienianym, uwarunkowania genetyczne, mają bardzo duże znaczenie w tym procesie. Istotne są też rodzaj i zaawansowanie nowotworu, a także terapia skojarzona, zwłaszcza z chemioterapią i leczeniem biologicznym.

Wczesny odczyn popromienny pojawia się najwcześniej 10-14 dni od rozpoczęcia radioterapii i może trwać kilka, a nawet kilkanaście tygodni po zakończeniu leczenia. Nasilenie tego odczynu zależy od skumulowanej dawki, przede wszystkim tygodniowej, rodzaju i objętości napromienianych tkanek oraz od radioterapii skojarzonej z chemioterapią (bardzo silne są zwłaszcza odczyny w obrębie głowy i szyi, gdy radioterapię kojarzy się np. z metotreksatem). Powstaje on wskutek uszkodzenia dużej liczby komórek zarodziowych i przejściowych w szybko dzielących się tkankach, takich jak błona śluzowa przewodu pokarmowego, tkanka płucna, skóra, przydatki skóry i inne.

Klinicznie odczyn popromienny objawia się przede wszystkim: miejscowo ostrym zapaleniem skóry, jej przydatków, błon śluzowych jamy ustnej i całego przewodu pokarmowego, a także popromiennym zapaleniem płuc, zapaleniem dróg rodnych, moczowych czy b...