Pacjent w trakcie leczenia onkologicznego
Zasady postępowania w niedokrwistości związanej z chorobą nowotworową
lek. Agata Ogłoza
- Zrozumienie wieloczynnikowej patogenezy niedokrwistości związanej z chorobą nowotworową (CRA – cancer related anemia) jest kluczowe do wypracowania skutecznego kompleksowego podejścia do leczenia pacjentów z tą chorobą. Niniejszy artykuł omawia patogenezę niedokrwistości, przede wszystkim tej związanej z CRA, oraz zwraca uwagę na kluczowe elementy diagnostyki i leczenia
Patogeneza niedokrwistości
Niedokrwistość (anaemia) to zmniejszenie zdolności krwi do dostarczania tlenu do tkanek oraz jej zdolności przenoszenia tlenu. Bardzo często towarzyszy nowotworom, zaburza leczenie przeciwnowotworowe i negatywnie wpływa na jakość życia pacjentów.
Anemia występuje u blisko 40% chorych w momencie rozpoznania nowotworu i u ponad połowy poddawanych leczeniu przeciwnowotworowemu. Rozpoznawana jest jako stan kliniczny charakteryzujący się zmniejszeniem stężenia hemoglobiny (Hb) – odpowiednio <13 g/dl u mężczyzn oraz <12 g/dl u kobiet (<11 g/dl w ciąży) – po wykluczeniu niedokrwistości rzekomej spowodowanej przewodnieniem oraz stężeniem hematokrytu (Ht) i liczby erytrocytów, najczęściej zmieniających się proporcjonalnie do zmian stężenia Hb. Wziąwszy pod uwagę nasilenie, niedokrwistość dzieli się na: łagodną, umiarkowaną, ciężką, zagrażającą życiu (Hb <6,5 g/dl). Taki stan kliniczny obniża jakość życia pacjentów oraz powoduje osłabienie, łatwą męczliwość, upośledzenie koncentracji i uwagi, bóle i zawroty głowy, tachykardię i duszność, bladość skóry oraz błon śluzowych (zażółcenie w niedokrwistości hemolitycznej). Mimo coraz częstszego stosowania terapii celowanych w leczeniu chorych na nowotwór niedokrwistość pozostaje częstym powikłaniem terapii przeciwnowotworowej i występuje mniej więcej u 40-50% pacjentów onkologicznych. Niedokrwistość związana z chorobą nowotworową jest wynikiem złośliwości nowotworu, natomiast niedokrwistość indukowana chemioterapią (CIA – chemotherapy induced anemia) stanowi objaw niepożądany w leczeniu chorych na nowotwór1.
Najważniejszymi przyczynami niedokrwistości są2:
- niedobory:
- żelaza w następstwie krwawienia do i z guza lub po zabiegach operacyjnych
- kwasu foliowego w wyniku niedożywienia
- witaminy B12 związane z zaburzeniami wchłaniania (np. po gastrektomii, w nowotworach przewodu pokarmowego)
- powody immunologiczne (chłoniaki, przewlekła białaczka limfocytowa [CLL – chronic lymphocytic leukemia], gruczolakoraki) i nieimmunologiczna hemoliza (np. mikroangiopatyczna anemia hemolityczna [MAHA – microangiopathic hemolytic anemia] w guzach wytwarzających śluz lub w raku prostaty – zwykle retikulocyty <2‰)
- supresja szpiku kostnego po systemowym stosowaniu leków cytotoksycznych (zwłaszcza nefrotoksycznych) lub po napromieniowaniu >20% objętości szpiku kostnego)
- zahamowanie erytropoezy (ESA – erythropoietin stimulating agents) w wyniku nacieku nowotworowego szpiku kostnego
- erytrofagocytoza w chłoniakach histiocytarnych
- zahamowanie ESA w wyniku supresji endogennego wytwarzania erytropoetyny (np. przez cytokiny) lub niewłaściwej utylizacji żelaza (najczęstsza przyczyna, czyli czynnościowy niedobór żelaza, który daje obraz anemii choroby przewlekłej [ACD – anemia of chronic disease]).
U pacjentów, którzy otrzymali chemioterapię i/lub radioterapię, częstość występowania anemii może wzrosnąć nawet do 90% przypadków, natomiast większy odsetek niedokrwistości obserwuje się w niektórych nowotworach mielo- i limfoproliferacyjnych, np...
