Komentarz

Prof. dr hab. n. med. Ewa Bernatowska

Szczepionkę przeciwko wściekliźnie stosuje się na świecie od 40 lat. Mimo to wyniki badań epidemiologicznych są zatrważające, śmiertelność w przebiegu zakażenia wirusem wścieklizny wynosi ponad 55 000 zgonów rocznie. Wirus wścieklizny, w Polsce podobnie jak w Stanach Zjednoczonych, występuje przede wszystkim wśród dzikich zwierząt, zachorowania występują również wśród zwierząt domowych. W 2000 roku zarejestrowano ponad dwukrotny wzrost zachorowań wśród zwierząt w porównaniu z ubiegłymi latami, potwierdzono 2316 zachorowań.¹ Najwięcej zachorowań wykryto wśród lisów (70%), jenot a na trzecim miejscu wśród zwierząt domowych: kotów i psów, natomiast przypadków zakażonych nietoperzy było mniej i dotyczyły one pojedynczych osobników w województwach: mazowieckim, podlaskim i wielkopolskim.^1,2 Po podsumowaniu liczby zwierząt chorych na wściekliznę i przypadków zwierząt w trakcie badań – podejrzanych o zakażenie – liczba ta wyniosła 9210 osobników.¹ Zakażone zwierzęta żyją prawie we wszystkich województwach, ale dzięki prowadzonej akcji rozrzucania na terenach leśnych doustnych szczepionek liczba zakażonych nie wzrasta, utrzymuje się na tym samym poziomie.

Tabela. Szczepienia przeciw wściekliźnie (poekspozycyjne)

W Stanach Zjednoczonych profilaktyka poekspozycyjna obejmuje 20 000 do 30 000 osób rocznie, w Polsce w 2000 roku zaszczepiono 2586 dzieci i osób dorosłych. Porównując w przeliczeniu na liczbę mieszkańców, według szacunkowych wyliczeń wynika, że rocznie liczba dzieci i dorosłych wymagających profilaktyki poekspozycyjnej w obu krajach jest porównywalna. Natomiast różnice są w liczbie zachorowań wśród ludzi. Jak podają autorzy artykułu, w Stanach Zjednoczonych rocznie zgłaszane są 1-3 przypadki wścieklizny u ludzi, w Polsce już od 1985 nie ma zachorowań.² Wyjątkiem był rok 2000, gdy zachorowała i umarła nieszczepiona kobieta pokąsana przez kota.¹ Wynika stąd, że prowadzona w Polsce profilaktyka poekspozycyjna jest skuteczna (tabela). Zwracają uwagę pewne różnice dotyczące zaleceń w obu krajach. Opierając się na zaleceniach polskiego programu szczepień, szczepienia dotyczą osób narażonych przez zwierzęta, również tych z kontaktu ze zwierzętami, u których nie potwierdzono wścieklizny. Pięciodawkowy cykl szczepień rozpoczyna się wtedy, gdy oślinienie dotyczy uszkodzonej skóry, lekkiego pogryzienia i podrapania. Nie jest w tych przypadkach zalecana swoista immunoglobulina lub surowica. Natomiast stosuje się czynno-bierną profilaktykę, jeśli pogryzienie jest głębokie i zadrapania są oślinione przez zwierzę podejrzane o wściekliznę, również wtedy, gdy nie ma potwierdzonej u zwierzęcia choroby. W programie szczepień ochronnych na rok 2010 zalecanym w Stanach Zjednoczonych nie różnicuje się stopnia uszkodzenia ciała, zaleca się czynno-bierną immunizację u wszystkich osób bezpośrednio po ekspozycji. Zaleca się niezwłoczne (do 28 dni) podanie 4 dawek w schemacie: 0, 3, 7, 14 dni wraz z immunoglobuliną.

Zaproponowane przez American Academy of Pediatrics, ujęte w programie szczepień na 2010 rok, zmiany profilaktyki przeciwko wściekliźnie, polegające na zredukowaniu liczby dawek z 5 do 4 w profilaktyce poekspozycyjnej wynikają z przeprowadzonych badań na reprezentatywnej grupie ponad 1000 osób szczepionych, u których już po 4 dawkach stwierdzono ochronne stężenie przeciwciał.

Podsumowanie

Brak zachorowań na wściekliznę w Polsce wśród osób narażonych na kontakt z chorymi/podejrzanymi o zakażenie wirusem wścieklizny zwierzętami wskazuje, że profilaktyka poekspozycyjna jest właściwie prowadzona. Czterodawkowy schemat szczepień, którego profil bezpieczeństwa i ochrony przed zakażeniem potwierdzają badania amerykańskie, mógłby być bezpiecznie wprowadzony do naszego Programu Szczepień Ochronnych, dodatkowo przynosząc oszczędności finansowe.

Piśmiennictwo

1. Sadkowska-Todys M, Czerwiński M, Łachuńska E. Wścieklizna 2000. Przegl Epidemiol. 2002;56,339-347.

2. Meldunki epidemiologiczne: www.pzh.gov.pl