Tabela. Zachorowalność: BPD (wg NICHD w latach 1996-2011)

Zalecenia ESPGHAN dotyczące żywienia niemowląt z ELBW po wypisie obejmują żywienie pokarmem matki z dodatkiem środków wzbogacających pokarm lub mieszanką dla wcześniaków do 40-52 tygodnia wieku postkoncepcyjnego.

Zakażenia i związany z nimi proces zapalny mogą zakłócić rozwój płuc bez względu na czas ich występowania. O roli zakażenia błon płodowych była już mowa poprzednio. Zakażenia późne, szpitalne, a wśród nich przede wszystkim posocznica, zwiększają ryzyko BPD (patrz rycina i tabela).

Problemy oddechowe dzieci z BPD

U noworodków z dysplazją oskrzelowo-płucną częściej niż u noworodków z ELBW bez dysplazji występują problemy oddechowe w postaci bezdechów, trudności w karmieniu (zaburzenia w koordynacji oddychania i połykania), obturacji oskrzeli. Ze względu na występowanie w obrazie BPD obrzęku śródmiąższowego w leczeniu stosowane są diuretyki (furosemid, diuretyki tiazydowe, spironolakton), z korzystnym doraźnym skutkiem. Nie jest to jednak leczenie standardowe.

W grupie leków przeciwdziałających obturacji oskrzeli u dzieci do dwóch lat stosowane są inhalacje z soli fizjologicznej, wziewnie salbutamol, bromek ipratropium, połączenie fenoterolu z bromkiem ipratropium, a wyjątkowo steroidy – budezonid.

Powikłania i rokowanie

Niemowlęta z rozpoznaną BPD cechuje skłonność do nawracających epizodów obturacji oskrzeli i nawracającego kaszlu. Najczęstszą przyczyną zakażeń układu oddechowego są pierwotnie zakażenia wirusowe, a wśród nich wirusem syncytium nabłonka oddechowego (respiratory syncytial virus, RSV). Jest to, jak wynika ze statystyk amerykańskich, najczęstsza przyczyna hospitalizacji dzieci w pierwszym roku życia, a u niemowląt z dysplazją oskrzelowo-płucną szczególnie często dochodzi do ciężkiej niewydolności oddechowej. Brakuje leczenia przyczynowego zapalenia oskrzelików i zapalenia płuc o etiologii RSV. Stosowane jest leczenie objawowe w postaci leków rozszerzających oskrzela, podawanych wziewnie steroidów i soli hipertonicznej. Nie zaleca się stosowania antybiotyków ani steroidów ogólnie. Postępowaniem rekomendowanym jest profilaktyczne stosowanie swoistych przeciwciał (paliwizumab) w okresie zwiększonego ryzyka zachorowania na RSV (w Polsce od listopada do kwietnia). Światowa Organizacja Zdrowia uznała prewencję zakażeń RSV za jeden z priorytetowych programów profilaktyki na świecie. Paliwizumab jest humanizowanym przeciwciałem monoklonalnym klasy IgG, wykazującym silne działanie neutralizujące wirusa i hamujące fuzję w przypadku obydwu podtypów wirusa RS, tzn. szczepów A i B. Podawany jest w dawce 15 mg/kg co miesiąc w sezonie spodziewanego zagrożenia. Z uwagi na wysoki koszt immunoprofilaktyki w Polsce jest ona stosowana w ramach programu lekowego objętego refundacją. Obecnie program ten obejmuje wszystkie noworodki urodzone z ciąży o czasie trwania nie dłuższym niż 28 tygodni oraz wszystkie niemowlęta z BPD. Stosowanie profilaktyki RSV pozwala uniknąć zachorowania, które dodatkowo uszkadza płuca noworodka urodzonego przedwcześnie, i daje szansę na zainicjowanie procesu regeneracyjnego w dysplastycznych płucach. Obserwacje krótko- i długoterminowe wskazują, że stosowanie immunoprofilaktyki u noworodków urodzonych przedwcześnie jest skuteczne i efektywne kosztowo.^18,19 W przypadku pomyślnej ewolucji zmian w płucach w ciągu dwóch pierwszych lat życia noworodek urodzony przedwcześnie ma szansę na korzystną ich przebudowę i pomyślny dalszy rozwój. Mimo to u większości dzieci, które chorowały w niemowlęctwie na ciężką postać BPD, w okresie przedszkolnym i szkolnym stwierdza się zwiększoną zachorowalność na astmę i obniżony przepływ maksymalny i wydechowy pierwszosekundowy.

Zalecenia do realizowania po wypisie ze szpitala

Rodzicom dzieci, które opuszczają szpital z rozpoznaniem dysplazji oskrzelowo-płucnej, odradza się posyłanie ich do żłobka (duże ryzyko zakażenia) i stanowczo zakazuje palenia tytoniu w otoczeniu dziecka.

Prawidłowe żywienie, optymalnie pokarmem naturalnym matki, początkowo ze środkami wzbogacającymi, a następnie wg schematu żywienia niemowląt, jest warunkiem dobrego odżywienia, prawidłowej pozycji na siatkach centylowych dla noworodków urodzonych przedwcześnie i sprzyja procesom naprawczym w płucach. Dzięki tym procesom u większości noworodków z rozpoznaną dysplazją oskrzelowo-płucną o łagodnym nasileniu zmian dochodzi do poprawy czynnościowej i radiologicznej w ciągu roku, najdalej dwóch lat. Mniej korzystnie zazwyczaj przebiega zdrowienie u dzieci z dysplazją oskrzelowo-płucną ciężkiego stopnia. W tej grupie często występują incydenty obturacji oskrzeli wymagające zastosowania leków wziewnych. Rodzice dziecka powinni zostać pouczeni, jakie leki, w jakich dawkach podawać i jak wykonywać inhalacje w razie pojawienia się trudności oddechowych. Brak poprawy po zastosowaniu zaleconego leczenia rozkurczowego obliguje do zgłoszenia się do lekarza. Jeśli nasilenie obturacji oskrzeli nastąpiło w związku z zakażeniem, może to wymagać dodatkowego leczenia, ale większość zakażeń układu oddechowego u małych dzieci ma etiologię wirusową, w której leczeniu antybiotyki są przeciwwskazane. Badania radiologiczne na ogół są mało przydatne ze względu na istnienie zmian dysplastycznych o charakterze przewlekłym. Ich odróżnienie od świeżych zmian zapalnych może być trudne, szczególnie dla radiologa niedoświadczonego w problematyce dysplazji oskrzelowo-płucnej.

Podstawą profilaktyki zachorowań noworodków urodzonych przedwcześnie w pierwszych latach ich życia jest ochrona przed zakażeniami. Ochronie tej sprzyja przestrzeganie terminów szczepień i pełna realizacja poszerzonego dla nich kalendarza szczepień obowiązkowych i zalecanych.