dr n. med. Ilona Małecka

dr n. med. Joanna Stryczyńska-Kazubska

prof. dr hab. n. med. Jacek Wysocki

Wprowadzenie

Zgodnie z opracowaną przez ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) definicją niepożądanym odczynem poszczepiennym (NOP) jest każdy medyczny objaw, który jest czasowo związany ze szczepieniem. Warto podkreślić, że definicja sama w sobie nie zakłada związku przyczynowego między owym działaniem niepożądanym a szczepieniem ochronnym. Każdy medyczny objaw, jaki wystąpi u pacjenta w określonym czasie po szczepieniu, należy zatem rozpatrywać w kategorii NOP, co nie oznacza, iż objaw ten jest wynikiem podania czy działania szczepionki.

Przyczyny NOP

Tabela 1. Przykłady NOP związanych z techniką szczepienia¹

Działania niepożądane mogą być wywołane różnymi czynnikami, które można podzielić na trzy podstawowe kategorie:

• NOP związane z działaniem szczepionki – są wynikiem indywidualnej reakcji organizmu pacjenta na konkretne szczepienie, np. reakcja miejscowa w postaci zaczerwienienia i obrzęku, reakcja anafilaktyczna po szczepieniu czy gorączka do 48 godzin po szczepieniu DTPa
• NOP w wyniku błędu szczepienia – obserwowane objawy mogą wynikać z nieprawidłowości w procesie produkcji, transportu i przechowywania czy też mogą być wynikiem błędu w samej procedurze szczepienia w punkcie szczepień (tab. 1)
• NOP wynikające ze współistnienia innych objawów lub chorób – czyli objawy i stany, które nie są wynikiem działania szczepienia, a jedynie wystąpiły w określonym czasie po jego podaniu; najczęściej dotyczy to chorób czy objawów infekcyjnych, np. może to wynikać z faktu kwalifikacji pacjenta do szczepienia w okresie inkubacji choroby zakaźnej czy infekcyjnej lub świeżego zakażenia w krótkim czasie po szczepieniu.

Prawidłowo przeprowadzony proces kwalifikacji pacjenta do konkretnego szczepienia, czyli dobrze zebrany wywiad uwzględniający ewentualne przeciwwskazania, kompleksowe badanie przedmiotowe i właściwa technika podania szczepionki, istotnie zmniejszają ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Z drugiej zaś strony należ podkreślić, że informacja o ryzyku wystąpienia potencjalnych NOP powinna być elementem procesu kwalifikacji. Oznacza to, że rodzic powinien być poinformowany o możliwości wystąpienia działań niepożądanych przed podjęciem decyzji o wykonaniu danego szczepienia. Bardzo istotne jest także przygotowanie rodzica do ewentualnego działania; powinien on uzyskać od lekarza informację o dawkowaniu i sposobie podania leków przeciwgorączkowych czy informację o tym, w jakim przypadku powinien bezwzględnie zgłosić się z dzieckiem do lekarza.

Klasyfikacja NOP

Tabela 2. Klasyfikacja niepożądanych odczynów poszczepiennych²

W klasyfikacji działań niepożądanych przyjmuje się różne kryteria, z których najważniejsze to nasilenie objawów i częstość ich występowania. Biorąc pod uwagę stopień nasilenia obserwowanych objawów, WHO przyjęła podział NOP na poważne, ciężkie, umiarkowane i łagodne. Podobną klasyfikację zamieszczono w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 2010 roku (tab. 2).

Biorąc pod uwagę kryterium częstości występowania, rozróżnia się odczyny:

• bardzo częste – >1/10 podanych dawek

• częste – >1/100 podanych dawek

• umiarkowanie częste – >1/1000 podanych dawek

• rzadkie – >1/10 000 podanych dawek