Wprowadzenie

Pediatrzy i lekarze rodzinni rzadko pamiętają o ryzyku zakażenia wirusem ludzkiego niedoboru odporności (HIV – human immunodeficiency virus) u dziecka. Mimo wielu kampanii edukacyjnych wiedza na ten temat stale jest zbyt mała.

Na świecie żyje około 2,5 miliona dzieci zakażonych HIV, rocznie przybywa około 300 000 nowych zakażeń wśród dzieci. W Afryce, gdzie żyje 90% dzieci zakażonych HIV, dzięki wprowadzeniu testów i profilaktyki przeniesienia wirusa od matki zmniejszono ryzyko transmisji wertykalnej, spada też liczba nowych rozpoznań u dorosłych. W Europie liczba zakażeń HIV jest znacznie mniejsza, ale nie obserwuje się tak wyraźnej tendencji spadkowej. Według danych UE i WHO w Europie zakażeniu uległo około 5000 dzieci matek zakażonych tym wirusem – HIV(+).¹

W Polsce od początku epidemii zdiagnozowano 186 dzieci, według danych szacunkowych liczba zakażeń u dzieci wynosi około 1000. Dzieci zakażają się głównie od swoich matek – na drodze transmisji wertykalnej – w czasie porodu, ciąży lub podczas karmienia piersią. Na świecie 90% dzieci HIV(+) uległo zakażeniu odmatczynemu. Inne drogi zakażenia to kontakty seksualne i przez zakażoną krew, np. przy używaniu dożylnych środków odurzających.

Ryzyko transmisji wirusa od matki na dziecko można skutecznie ograniczyć do 1%, jeśli stosuje się testy u przyszłych matek i ciężarnych, u kobiety zakażonej stosuje się skuteczne leczenie podczas ciąży, prawidłowo prowadzi się poród, dziecko karmione jest sztucznie i w okresie noworodkowym otrzymuje profilaktykę antyretrowirusową. W Polsce obowiązek oferowania testu w kierunku HIV dwukrotnie w czasie ciąży (w pierwszym i trzecim trymestrze) wprowadzono w 2010 roku. Nadal nie jest on w pełni respektowany.

Jeśli doszło do zakażenia dziecka, należy jak najszybciej rozpocząć leczenie antyretrowirusowe, aby zahamować replikację wirusa, zmniejszyć jego rezerwuar i zapobiec uszkodzeniom narządowym. Zakażenie wertykalne wykazuje szybszą progresję do AIDS (schyłkowej postaci zakażenia HIV) niż nabyte inną drogą – u nastolatków lub dorosłych.² Kliniczne objawy AIDS w pierwszych miesiącach życia mogą wystąpić u 15-25% niemowląt zakażonych HIV, zwłaszcza gdy do zakażenia doszło w życiu płodowym. Średni czas przeżycia dzieci z nierozpoznanym zakażeniem i nieleczonych wynosi 6-9 miesięcy. W tej grupie najczęściej stwierdza się zakażenia oportunistyczne i zaburzenia neurologiczne. Może się także zdarzyć, że mimo długotrwałej infekcji bez leczenia dziecko nie ma objawów klinicznych ani niedoboru odporności – dotyczy to głównie dorosłych, ale też 5-15% dzieci zakażonych podczas porodu lub karmienia piersią.