Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą kropelkową, rzadziej przez kontakt z krwią, kałem i moczem dziecka z zespołem różyczki wrodzonej. Możliwe jest przezłożyskowe odmatczyne zakażenie płodu. Okres wylęgania choroby wynosi 14-21 dni, okres zakaźności – od 7 dni przed wystąpieniem wysypki do 5-7 dni po jej wystąpieniu. Dzieci z różyczką wrodzoną zakażają do 18 miesiąca życia. Nie chorują niemowlęta do 6 miesiąca życia, jeśli ich matki chorowały lub były szczepione przeciwko różyczce.

Choroba rozpoczyna się krótkim okresem nieżytowym, około 24 godzin przed pojawieniem się wysypki powiększają się zauszne, karkowe i szyjne tylne węzły chłonne. Wysypka ma charakter plamisto-grudkowy, kolor wykwitów może być zmienny – od bladoróżowego do czerwonego. Zazwyczaj pojawia się początkowo na twarzy, obejmując w ciągu 24 godzin tułów i kończyny. Po kilku dniach ustępuje bez przebarwień, czemu towarzyszy niewielkie złuszczanie. W około 50% przypadków choroba może przebiegać bez wysypki. Wśród objawów towarzyszących stwierdza się niewielkie podwyższenie ciepłoty ciała (do 38,5°C), zapalenie spojówek (bez światłowstrętu), wirusowe zapalenie gardła, powiększenie śledziony. Na podniebieniu występują czerwone plamki zwane plamkami Forschheimera. W morfologii krwi stwierdza się leukopenię ze względną limfocytozą, u połowy chorych 5-6 dnia występuje umiarkowane zwiększenie (do około 10%) odsetka komórek plazmatycznych, rzadziej zmniejszenie liczby płytek.

Najczęstszym powikłaniem jest trwające od 1 do 4 tygodni, przebiegające z obrzękiem i bolesnością zapalenie drobnych stawów (rąk, kolan, nadgarstków, stawów skokowych). Występuje głównie u starszych dziewcząt i kobiet. Rzadziej stwierdza się małopłytkowość (1/3000 przypadków) czy zapalenie mózgu (1/6000 przypadków). Chorobę leczy się objawowo.^1,2,10,11

Trzydniówka/rumień nagły

Trzydniówka/rumień nagły jest chorobą wywołaną przez wirusy HHV6 i/lub HHV7 należące do grupy Herpesviridae. Zakaźność choroby jest nieznana, a zakażenie następuje najprawdopodobniej drogą kropelkową od osoby chorej lub bezobjawowego nosiciela. Niemowlęta poniżej 6 miesiąca życia są chronione przed zachorowaniem przez matczyne przeciwciała przeniesione biernie przez łożysko. Najczęściej chorują dzieci w wieku 6-15 miesięcy, większość (około >95%) przypadków dotyczy dzieci <3 lat, pojedyncze przypadki do 4 roku życia.

Po okresie wylęgania trwającym 5-15 dni (średnio 10) u dziecka pojawia się gorączka trwająca od 2 do 5 dni (najczęściej 3 – stąd nazwa choroby) bez innych towarzyszących objawów. Stanowi ona częstą przyczynę rozpoczęcia diagnostyki lub mylnych rozpoznań i leczenia. Po spadku gorączki pojawia się utrzymująca się około 2 dni bladoróżowa, drobnoplamisto-grudkowa wysypka głównie na tułowiu, szyi i twarzy, mniej nasilona na kończynach. Ustępuje ona bez przebarwień i złuszczania skóry. Wysypce rzadko towarzyszą inne objawy, takie jak łagodne objawy infekcji górnych dróg oddechowych czy zapalenie spojówek. W okresie wysypkowym powiększają się także potyliczne i szyjne węzły chłonne.

Rycina 1. Rumień nagły

Najczęstszym powikłaniem choroby są drgawki gorączkowe (u 10-15% dzieci), zdecydowanie rzadziej zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, małopłytkowość lub zapalenie wątroby.

Chorobę należy leczyć objawowo, nie ma metod zapobiegania (ryc. 1).^1,2,12,13

Rumień zakaźny

Rumień zakaźny wywołany jest przez parwowirusa B₁₉. Zakażenie następuje przede wszystkim drogą kropelkową (po kontakcie domowym zapadalność wynosi 15-30%). Możliwe jest również zakażenie krwiopochodne (przez przetoczenie) oraz zakażenie przezłożyskowe. Chory zaczyna zakażać po 5-12 dniach okresu wylęgania. Możliwość zakażania osób z otoczenia dotyczy okresu przedwysypkowego, po pojawieniu się wysypki pacjent przestaje zakażać. Najczęściej chorują dzieci między 2 a 12 rokiem życia.

Choroba zazwyczaj ma charakter łagodny. Część zakażeń ma przebieg bezobjawowy. Po okresie wylęgania, trwającym zwykle 4-14 do 21 dni, występują słabo wyrażone objawy prodromalne: umiarkowane podwyższenie ciepłoty ciała, zwiększona męczliwość, zapalenie gardła i nieżyt nosa. Wysypka pojawia się zwykle po 1-7 dniach od ustąpienia objawów nieżytowych i powstaje w mechanizmie immunologicznym. Na twarzy i policzkach jest gruboplamista, zlewająca się. Rumień na policzkach może przybierać kształt motyla („twarz spoliczkowana”). Na tułowiu i dosiebnych, wyprostnych częściach kończyn występują plamiste, blednące od środka wykwity (wysypka girlandowata, koronkowa). Dłonie i podeszwy stóp są wolne od wykwitów. Po kilku dniach wysypka znika, do 3 tygodni może okresowo nawracać, zwłaszcza po przegrzaniu, wysiłku fizycznym czy stresie. Wysypka ustępuje samoistnie bez przebarwień i złuszczania skóry. W okresie wysypkowym nie występuje gorączka. W badaniach dodatkowych stwierdza się leukopenię z niewielką limfocytozą i eozynofilią.

Rycina 2. Rumień zakaźny

Najczęstszym powikłaniem występującym u nastolatek i młodych kobiet jest bolesność i/lub zapalenie drobnych stawów rąk, nadgarstków, kolan i stawów skokowych. Ustępuje ono zwykle po 2-4 tygodniach bez trwałych następstw. Rzadziej występuje małopłytkowość lub limfocytarne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. U osób z niedokrwistością sierpowatą, talasemią, nabytą sferocytozą lub niedokrwistością hemolityczną zakażenie parwowirusem może prowadzić do przejściowej niedokrwistości aplastycznej (z przełomem aplastycznym włącznie), przebiegającej z gorączką, sennością, ale bez wysypki. U osób z niedoborami immunologicznymi mogą pojawić się objawy przewlekłej niedokrwistości aplastycznej lub pancytopenii. Ostre zakażenie ciężarnej w I i II trymestrze ciąży niesie 20-30% ryzyko zakażenia płodu i uogólnionego obrzęku płodu ze stratą ciąży włącznie (ryc. 2).^1,2,14,15

Zakażenie enterowirusami

Zakażenia enterowirusami (Coxsackie, ECHO, entero- i parechowirusem) są częstymi przyczynami zmian skórnych u dzieci. Choroba najczęściej występuje w okresie letnio-jesiennym. Okres inkubacji trwa 4-7 dni. Wysypka zazwyczaj poprzedzona jest kilkudniowym (zwykle 3-5-dniowym) okresem występowania osłabienia, gorączki, objawów ze strony górnych dróg oddechowych lub przewodu pokarmowego. Wysypka występuje w 5-50% przypadków zakażeń w zależności od typu wirusa. Zazwyczaj jest bladoróżowa, plamisto-grudkowa. Czasami towarzyszą jej zmiany pęcherzykowe pojawiające się w jamie ustnej lub na skórze kończyn. Zwykle rozpoczyna się na twarzy (tu często jest najintensywniejsza) i rozprzestrzenia się na skórę tułowia i kończyn (choroba jamy ustnej, dłoni i stóp – bostońska). Ustępuje w ciągu kilku dni.^1,2,16,17

Inne zakażenia wirusowe

Przyczyną plamistych lub plamisto-grudkowych zmian skórnych mogą być również adenowirusy, wirusy RSV, grypy, paragrypy, ryno- czy rotawirusy. Zwykle dominują objawy właściwe danemu zakażeniu (ze strony górnych dróg oddechowych lub przewodu pokarmowego). Towarzysząca im wysypka zazwyczaj jest bladoróżowa i nie wykazuje charakterystycznych cech.^1,2